Ο δημόσιος χώρος της πόλης μας ξεκινάει από την πόρτα του σπιτιού μας και μας συνδέει με τον κόσμο και μεταξύ μας: τα πεζοδρόμια, οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα, οι αθλητικοί χώροι, τα σχολεία.
Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π
πρ. Πρέοδρος Ένωσης Συλλόγων
Γονέων Δήμου Παλλήνης
Ο δημόσιος χώρος πρέπει να είναι λειτουργικός, ευχάριστος, προσβάσιμος και ασφαλής: εύχρηστος και λειτουργικός για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες, κοινωνικός και φιλόξενος για όλες τις εκδηλώσεις της κοινότητας.
Ο Δήμος είναι ο κυριότερος φορέας διαχείρισής του και είναι υπεύθυνος -με τη συμμετοχή όλων μας- για τη λειτουργικότητα και τη φροντίδα του δημόσιου χώρου, αυτή είναι η δουλειά της δημοτικής αρχής και είναι ορατή σε όλους μας καθημερινά.
Από την άλλη πλευρά οι δημόσιοι χώροι της πόλης έχουν έναν σημαντικό αλλά αόρατο ρόλο στη διαμόρφωση του μικροκλίματος. Αυτός ο ρόλος γίνεται ιδιαίτερα αισθητός τα τελευταία χρόνια που βιώνουμε με μεγαλύτερη ένταση τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Γνωρίζουμε ότι -μαζί με τις πολιτικές για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κτιρίων, δημόσιων και ιδιωτικών- είναι πολύ σημαντικές και οι επιλογές στις διαμορφώσεις των δημόσιων χώρων, οι χρήσεις, τα υλικά και κυρίως η παρουσία νερού και βλάστησης.
Ειδικά οι υπαίθριοι σχολικοί χώροι ενώ συμμετέχουν σημαντικά στο δημόσιο χώρο της πόλης γιατί έχουν μεγάλη διασπορά στις γειτονιές και βρίσκονται σε μικρή απόσταση από κάθε σπίτι, ουσιαστικά είναι αποκλεισμένοι από τον δημόσιο χώρο.
Οι σχολικές αυλές στη μεγάλη τους πλειοψηφία είναι κενοί χώροι, τσιμεντοστρωμένοι, με ψηλές περιφράξεις, επιτηρούμενοι με αντίστοιχο τρόπο με τα προαύλεια κρατουμένων. Ακόμα και αν διαθέτουν χρωματιστά δάπεδα και μπασκέτες, δεν παύουν να είναι σκληροί και αφιλόξενοι χώροι, εκτεθειμένοι στις μεγάλες ζέστες και τις πλημμύρες και κυρίως αποκλεισμένοι από την κοινωνική ζωή της πόλης.
Είναι αυτοί οι χώροι κατάλληλοι για τις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών, ως χώροι επαφής με το περιβάλλον, κοινωνικοποίησης και ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους; Τα παιδιά –όπως όλοι μας- έχουν ανάγκη να βρίσκονται σε ανοιχτούς υπαίθριους χώρους κοντά στη φύση, να κινούνται με ασφάλεια και να συναντιούνται με τους φίλους τους.
Είναι αυτές οι αυλές ευχάριστες και λειτουργικές, με σκιερά και δροσερά μέρη για το καλοκαίρι και απάνεμα μέρη για το χειμώνα; Είναι ανοιχτές και προσβάσιμες στις οικογένειες ως μέρος της καθημερινότητάς μας; Πως συμμετέχουν στη διαμόρφωση τόσο του μικροκλίματος όσο και του δημόσιου χώρου που χαιρόμαστε να χρησιμοποιούμε όλοι μας;
Κάθε πρωι τα παιδιά των μικρότερων ηλικιών κοιτάνε τους περαστικούς μέσα από τα κάγκελα δίπλα στην ελάχιστη φύτευση της περίφραξης. Το μεσημέρι οι γονείς συνωστίζονται στα πεζοδρόμια ή περιμένουν στη μέση του δρόμου με το αυτοκίνητο.
Το απόγευμα τα παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών σκαρφαλώνουν στα ψηλά κάγκελα και μπαίνουν στις έρημες και άδειες αυλές για να παίξουν. Το βράδυ οι απόμεροι και σκοτεινοί χώροι μοιάζουν γεμάτοι κινδύνους.
Θα μπορούσε η πόλη να ανακτήσει τον δημόσιο υπαίθριο χώρο των σχολικών κτιρίων και του περιβάλλοντος χώρου τους για να τον χρησιμοποιούν τα παιδιά αλλά και όλη η κοινότητα;
Εμείς πιστεύουμε ότι μπορεί να γίνει και έχει γίνει σε άλλους Δήμους. Οι σχολικές αυλές μπορούν να χρησιμοποιούνται με ασφάλεια και να λειτουργούν με φύλαξη όλες τις ώρες, ως ελεύθεροι υπαίθριοι χώροι κοινωνικής συναναστροφής και πρώτα από όλα, θα πρέπει να ξανασκεφτούμε πώς θέλουμε τις αυλές των σχολείων για να μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε, πώς πρέπει να είναι οι χώροι εισόδου και πως συνδέονται με το δρόμο, πως πρέπει να είναι εξοπλισμένες οι ταράτσες, τα δώματα, τα υπόστεγα, όλοι οι υπαίθριοι σχολικοί χώροι, ώστε να αποδοθούν στα παιδιά και στον κόσμο.
Εμείς, προτείνουμε αυλές πράσινες, κήπους με φύτευση, φυσική σκίαση, μικρά καθιστικά, χώρους που τα παιδιά θα μπορούν να καλλιεργούν, να φροντίζουν μικρά ζώα, να έρχονται σε επαφή με τη φύση. Προτείνουμε σχολικά κτίρια με πράσινα φυτεμένα δώματα και κατάλληλα προφυλαγμένες και διαμορφωμένες βατές ταράτσες.
Η ιδέα δεν είναι καινούρια, στη Βαρκελώνη, στο Άμστερνταμ και σε άλλες πόλεις υπάρχουν ήδη προγράμματα για την σύμπλεξη των σχολικών χώρων με τη φύση και τον ευρύτερο δημόσιο χώρο, στοχεύοντας στη φυσική ευεξία των παιδιών και παράλληλα στην αειφορία των πόλεων.
Στο σχεδιασμό αυτών των παρεμβάσεων, που έχουν σκοπό να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα και την ενδυνάμωση της κοινωνίας έναντι των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, είναι απαραίτητο να συμμετέχει δημοκρατικά όλη η σχολική κοινότητα αλλά και η γειτονιά στην οποία απευθύνονται, να τις κατανοούν και να τις υποστηρίζουν.
Σε κάθε περίπτωση το σχολικό ωράριο είναι σχετικά περιορισμένο, τα σχολεία λειτουργούν περίπου 170 μέρες κάθε έτος για 9 ώρες. Οι διαθέσιμοι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι τα απογεύματα και τον υπόλοιπο χρόνο μπορούν και πρέπει να αποδίδονται ανοιχτά στην κοινότητα. Ως ανοιχτοί χώροι που χρησιμοποιούνται καθημερινά οι ανάγκες φύλαξης περιορίζονται στη μέριμνα για το άνοιγμα και το κλείσιμο και στον πλήρη μελετημένο φωτισμό όλων των χώρων.
Η δική μας πρόταση είναι η παρουσία μόνιμων σχολικών φυλάκων, των ανθρώπων εκείνων δηλαδή που εμπλουτίζουν το δυναμικό του σχολείου, αποτελούν μέρος της σχολικής κοινότητας και έχουν παρουσία όλο το έτος, συνδέοντας το σχολείο με την γειτονιά.
Παράλληλα οι πράσινες σχολικές αυλές μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγή και αναβάθμιση του εκπαιδευτικού και κτιριολογικού προγράμματος, του τρόπου σχεδιασμού, της χρήσης, του χειρισμού και του σεβασμού των υπαίθριων σχολικών χώρων από τα παιδιά.
Αντί για κενούς χώρους απλής εκτόνωσης των παιδιών ας σκεφτούμε τις αυλές ως θετικούς χώρους ανάπαυσης και δημιουργίας για όλους. Ειδικά μετά την εμπειρία της πρόσφατης πανδημίας και την ανάγκη για καλά αεριζόμενους χώρους, μας δίνεται η αφορμή να συμπεριλάβουμε στις «πράσινες» αυλές των σχολικών κτιρίων και «υπαίθριες τάξεις».
Είναι παράλογο να μην υπάρχουν χώροι διαμορφωμένοι για υπαίθριο μάθημα σε μια χώρα με τόσο ευνοϊκές καιρικές συνθήκες το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Εμείς, προτείνουμε τη διαμόρφωση χώρων σχεδιασμένων να φιλοξενήσουν ομάδες παιδιών για υπαίθριο μάθημα, προφυλαγμένων με μόνιμες ή εφήμερες κατασκευές, αναβαθμούς για καθιστικά, πράσινους διαχωριστικούς «τοίχους φύτευσης» που λειτουργούν ηχομονωτικά και δημιουργούν προϋποθέσεις συνεργασίας μιας ομάδας.
Σε τέτοιες παρεμβάσεις τα υλικά που χρησιμοποιούνται έχουν ιδιαίτερη σημασία για τη λειτουργικότητα και τη χρήση τους, αλλά και για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο Δήμος έχοντας υπόψιν τις ακραίες συνθήκες που αντιμετωπίζουμε όλο και συχνότερα, θα πρέπει να αποφεύγει να χρησιμοποιεί σκληρά μη απορροφητικά υλικά, που ανεβάζουν τη θερμοκρασία της πόλης και συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερού.
Η πρόταση μας -που τεκμηριώνεται επιστημονικά- είναι να χρησιμοποιούνται υλικά πορώδη που συγκρατούν το νερό και επιτρέπουν την εξάτμιση, μεγάλες επιφάνειες ψηλής και χαμηλής βλάστησης με ενδημικά φυτά χωρίς μεγάλες ανάγκες ποτίσματος και στοιχεία νερού που μειώνουν τη θερμοκρασία.
Σε όλα τα παραπάνω θεωρείται αυτονόητο ότι θα πρέπει να τηρείται ολόκληρο το κανονιστικό πλαίσιο προδιαγραφών για να έχουμε σχολεία ανοιχτά και ασφαλή. Οι προδιαγραφές αυτές αφορούν τόσο στις εγκαταστάσεις, όσο και στην αναλογία των ελεύθερων χώρων ανά παιδί και είναι πιο εύκολο να τηρηθούν σε μικρότερες σχολικές μονάδες, σε κοντινές αποστάσεις από τα σπίτια.
Επομένως σε σχολεία που έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί για δυναμικότητα 12 τάξεων για παράδειγμα, η τοποθέτηση εκ των υστέρων λυόμενων αιθουσών τύπου κοντέινερ στο προαύλειο είναι από πολλές απόψεις ιδιαίτερα επιβαρυντική για την ασφάλεια και η προτεραιότητα πρέπει να δίνεται στην κάλυψη των αναγκών σχολικής στέγης.
Οι κρίσεις των τελευταίων ετών, υγειονομικές και περιβαλλοντικές, μας οδηγούν να δούμε τα σχολεία ως κτίρια που επεκτείνονται στο άμεσο περιβάλλον τους μετατρέποντας το σε ένα ενιαίο τοπίο εκπαίδευσης και να δούμε τις σχολικές αυλές ως μέρος του δικτύου πλατειών και πάρκων της πόλης. Ας σκεφτούμε τα σχολεία υπαίθρια. Ας σκεφτούμε τα σχολεία ανοιχτά.
Η Σταυρούλα Χριστοφιλοπούλου είναι Αρχιτέκτων ΕΜΠ με μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στο σχεδιασμό του χώρου, πρώην πρόεδρος της Ένωσης Συλλόγων Γονέων Δήμου Παλλήνης και υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με το συνδυασμό «Εμείς η πόλη μας» και υποψήφια Δήμαρχο την Ειρήνη Κουνενάκη.
