“Ο μαθητευόμενος εφοπλιστής και παλαίμαχος intellectuel και πολλά υποσχόμενος ποιητής, ανθυπολοχαγός εν εφεδρεία, πολεμιστής Κρήτης και πάντα δικός σου φίλος. Ανδρέας Καμπάς (1919-1965)” (σημ. “Νεολόγου: η φράση του παραπάνω τίτλου περιέχεται στο τέλος επιστολής του Ανδρέα Καμπά στον Οδυσσέα Ελύτη, 16/5/1949)
Ο Ανδρέας Καμπάς, υπήρξε μια ιδιόμορφη περίπτωση στα νεοελληνικά γράμματα του 20ού αιώνα· μια sui generis περίπτωση.
Η πρώτη του εμφάνιση στην ποίηση στα Νεοελληνικά Γράμματα και στα Νέα Γράμματα το 1939, και ενώ ο ίδιος ήταν σε ηλικία μόλις είκοσι χρονών, έτυχε θερμής υποδοχής και χαιρετίστηκε από ειδικούς και ομότεχνους.
Το πρώτο του πεζό, στο περιοδικό Τετράδιο, ανθολογήθηκε από τον Robert Levesque το 1947 στον συλλογικό τόμο Domaine Grec, μαζί με έργα έγκριτων και καταξιωμένων Ελλήνων λογοτεχνών (Σικελιανός, Καζαντζάκης, Βρεττάκος , Βενέζης, Θεοτοκάς, Σεφέρης, Ελύτης κ.ά.).
Ο ίδιος δεν εξέδωσε εν ζωή καμία ποιητική συλλογή, όχι λόγω επιλογής, π.χ. κατ’ αναλογία του Καβάφη, αλλά επειδή δεν θέλησε ή δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει καμία.
Παρ’ όλα αυτά, συμπεριλήφθηκε από τον Αργυρίου στον πέμπτο τόμο της σειράς Η ελληνική ποίηση των εκδόσεων Σοκόλη ως ένας από τους χαρακτηριστικούς ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, αλλά και σε άλλες αξιόλογες ανθολογίες.
Με την πάροδο του χρόνου, κι ενώ το έργο του γινόταν όλο και πιο δύσκολα προσβάσιμο σε νέους αναγνώστες καθώς βρίσκεται διάσπαρτο σε δυσεύρετα τεύχη περιοδικών της προπολεμικής ή της μεταπολεμικής περιόδου, το όνομα του Καμπά εξακολουθεί να αναφέρεται μαζί με εκείνα άλλων ποιητών που έδωσαν το στίγμα τους και διαμόρφωσαν τη νεότερη γενιά του ελληνικού μοντερνισμού στα χρόνια λίγο πριν και λίγο μετά την Κατοχή.
Είναι αμφίβολο όμως εάν οι περισσότεροι από όσους στις ημέρες μας γνωρίζουν το όνομα του ποιητή γνωρίζουν και το έργο του.
Το έργο του Καμπά, εγγράφεται και εντάσσεται στο πεδίο του ελληνικού μοντερνισμού της εποχής που το παρήγαγε, με την οποία και συνομιλεί δημιουργικά. Παράλληλα, το σύνολο σχεδόν του έργου του χαρακτηρίζεται έντονα από το στοιχείο της μεταπολεμικότητας, του βιώματος δηλαδή της εποχής με τα συνεπακόλουθά του.
Οι θεματικές επιλογές στο σύνολο του έργου του (αναφέρω ενδεικτικά τα στοιχεία της εμπειρίας του πολέμου, της επιστροφής και της προσπάθειας προσαρμογής στις νέες συνθήκες, της νοσταλγίας, των τύψεων και των ενοχών, της φθοράς, το θέμα της υπαρξιακής αγωνίας μπροστά στη ζωή, στον έρωτα και στο θάνατο, το αίσθημα του αδιεξόδου, της μοναξιάς και της αλλοτρίωσης κ.ά.) είναι παρόμοιες ή ανάλογες με εκείνες των άλλων μεταπολεμικών δημιουργών.
Η επιμέλεια, εργοβιογραφία και ανθολόγηση του τόμου είναι του Χρήστου Δανιήλ.
Το βιβλίο παρουσιάζεται απόψε, ώρα 8.00 μ.μ. στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1, Κολωνάκι) με ομιλητές: Χρήστος Δανιήλ, επιμελητής του τόμου, Κώστας Παπαγεωργίου, ποιητής, συγγραφέας, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας.
Θα διαβάσουν κείμενα του Ανδρέα Καμπά, ο Λεωνίδας Εμπειρίκος και η Αιμιλία Βάλβη.
Ο Ανδρέας Καμπάς, είναι εγγονός του Πατριάρχη Ανδρέα Καμπά των κρασιών του πάλαι ποτέ Κτήματος Καμπά στην Κάντζα Παλλήνης και θείος της τελευταίας αμπελοκαλλιεργήτριας της Κάντζας, Ρωξάνης Μάτσα, δισέγγονης του Πατριάρχη Ανδρέα Καμπά. Πέθανε νέος, το 1965, αλλά πρόλαβε να αφήσει στίγμα στο μάταιο τούτο κόσμο.
Ο επιμελητής του τόμου
Ο Χρήστος Δανιήλ σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Διδάσκει νεοελληνική λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Έχει επίσης διδάξει στις Φιλοσοφικές Σχολές των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Ιωαννίνων.
Από τις εκδόσεις Άγρα κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο:
Μάτση Χατζηλαζάρου, Γράμματα από το Παρίσι στον Ανδρέα Εμπειρίκο [1946-1947] και άλλα ανέκδοτα ποιήματα και πεζά της ίδιας περιόδου, εισαγωγή, υπομνηματισμός, επιμέλεια Χρήστος Δανιήλ, Αθήνα 2013.
Για το βιβλίο έγραψε ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης στο Lifo.gr
1. Καλοκρυμμένο μυστικό. Είχαν πει για τον Raymond Carver ότι ήταν το πιο καλοκρυμμένο μυστικό της αμερικανικής λογοτεχνίας. Το ίδιο μπορείς να πεις για τον Γιώργο Β. Μακρή και τον Ανδρέα Καμπά: τα πιο καλοκρυμμένα μυστικά της ελληνικής λογοτεχνίας. Δύο μορφές που ανοίχτηκαν στο πέλαγος του θρύλου, περισσότερο ο Μακρής, ιδίως λόγω της αναρχικής/υπαρξιστικής στάσης του, και, βέβαια, της αυτοκτονίας του, και λιγότερο ο Ανδρέας Καμπάς, λόγω της τελειοθηρίας και της ποιητικής νωχέλειάς του, καθώς και λόγω της επισκίασής του από τους συγκαιρινούς του, και φίλους του, ανάμεσα στους οποίους ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, και ο Νάνος Βαλαωρίτης.
Να, όμως, που τώρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα ένας πολύτιμος τόμος, επιμελημένος από τον έξοχο Χρήστο Δανιήλ, με τον τίτλο-σιδηρόδρομο “Ο μαθητευόμενος εφοπλιστής και παλαίμαχος intellectuel και πολλά υποσχόμενος ποιητής, ανθυπολοχαγός εν εφεδρεία, πολεμιστής Κρήτης και πάντα δικός σου φίλος ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΜΠΑΣ (1919-1965).
Είμαι σίγουρος ότι ο τόμος αυτός θα λειτουργήσει όπως είχε λειτουργήσει ο τόμος Γραπτά του Γιώργου Β. Μακρή (εκδ. Εστία) που είχε επιμεληθεί ο αείμνηστος παίκτης/ρέκτης Ε.Χ. Γονατάς, και είχε αναστατώσει θεσπέσια μια γενιά νέων, σχεδόν πιτσιρικάδων, ποιητών. Σπεύδω να απαγγείλω δυνατά το νεανικό ποίημα «Περιμέναμε…», το πρώτο που δημοσίευσε ο Καμπάς:
«Περιμέναμε στο Σύνταγμα το βράδυ / ανάμεσα στις αδειανές καρέκλες και στο σβηστό το φως / περιμέναμε τις αγάπες./ Όμως οι αγάπες δεν ήρθανε/ γιατί δεν μπορούσανε να μας δώσουν τ’ αληθινό./ Περιμέναμε μες στο βρωμόσπιτο / αγκαλιά με τις γυναίκες μιας βραδιάς / περιμέναμε την ηδονή / όμως ηδονή δεν ήρθε / γιατί δεν μπορούσε να μας δώσει τ’ αληθινό./ Περιμέναμε πάνω στις βουνοκορφές / ανάμεσα στα κεραυνωμένα δέντρα / περιμέναμε κάτι από τη φύση / όμως αυτό το κάτι δεν ήρθε / γιατί δεν μπορούσε να μας δώσει τ’ αληθινό/ Περιμέναμε με τους σοφούς / Μέσα στ’ αργαστήρια σκυμμένοι στις μελέτες / περιμέναμε τη γνώση / όμως η γνώση δεν ήρθε / γιατί δεν μπορούσε να μας δώσει τ’ αληθινό./ Περιμέναμε με τις παρέες πάνω απ’ τα βουβά ποτήρια./ Περιμέναμε το μεγάλο το ωραίο το ιδανικό./ Περιμέναμε, μα τίποτα δεν ήρθε / τίποτα δεν μπορούσε να ‘ρθει…/ Και συρθήκαμε αργά στο σπίτι / γι’ άλλη μια βραδιά». Ο Ανδρέας Καμπάς και η Μόνικα Πέην
2. Περιπετειώδης βίος. Η ζωή του Ανδρέα Καμπά είναι μια τεθλασμένη τζαζ, γεμάτη έρωτες, πάθη, ταξίδια, ένταση, ρεμβασμό, ποίηση. Στον πατέρα του, τον Παναγιώτη, και στον θείο του, τον Άγγελο, οφείλουμε την παραγωγή ποικιλιών κρασιού όπως η Μαντίνεια, καθώς και του «σαββατιανού», του πρώτου ελληνικού κρασιού παλαίωσης.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν συμμαθητής του στο Αμερικανικό Κολέγιο και απευθύνθηκε γραπτώς στον Καμπά με την προμεταμοντέρνα προσφώνηση «Γεια σου, φιλάρα»!
Ο Οδυσσέας Ελύτης στους Προσανατολισμούς (1943) ένα μόνον ποίημα αφιερώνει, την «Πορτοκαλένια», και το αφιερώνει στον Ανδρέα Καμπά. Λαμβάνει μέρος στη Μάχη της Κρήτης, συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, υφίσταται σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια, ανάμεσα στα οποία και το οδυνηρότερο όλων, η εικονική εκτέλεση. Δημοσιεύει ποιήματα που αμέσως εξάπτουν το ενδιαφέρον των πιο ανήσυχων διανοούμενων και ποιητών.
Ο Αντώνης Καραντώνης τον εγκωμιάζει. Συνάπτει σχέσεις με δυναμικές γυναίκες όπως η Ναταλία Μελά, η Μάτση Χατζηλαζάρου, η Μαργαρίτα Λυμπεράκη και, ενδεχομένως, η Σιμόν ντε Μποβουάρ.
Ταξιδεύει με το θρυλικό οπλιταγωγό Ματαρόα για το Παρίσι, όπου συναντά προσωπικότητες όπως ο ιδρυτής του ντανταϊσμού Τριστάν Τζαρά. Παίρνει συνέντευξη από τον Ζαν-Πολ Σαρτρ και γράφει για τους υπαρξιστές, τους οποίους αποκαλεί «υποστασιακούς».
Μεταβαίνει στο Λονδίνο. Γράφει. Δημοσιεύει, όμως, σπανίως. Μόνο μετά τον θάνατό του θα τυπωθεί ολοκληρωμένη ποιητική του συλλογή με τίτλο Δέκα Ποιήματα από τις εκδόσεις Ίκαρος. Σχεδιάζει ένα πεζογράφημα με ήρωα τον Θανάση Πέλλο, που είναι βασισμένος στον ίδιο τον Καμπά, και με κεντρικό άξονα την περιπέτεια της ζωής.
Παντρεύεται μια Αγγλίδα, ονόματι Σήλα-Μάργκαρετ. Όλος του ο βίος μοιάζει να αντηχεί το ποίημα του Γιώργου Μακρή «Δαπανήθηκα στις λόχμες»: «Δαπανήθηκα στις λόχμες / μες στην επιθυμία να μυρίσω δυνατά / έτσι που να ξεκαθαριστεί το αμάρτημα./ Έσπειρα πράσινα γυαλιά στους τάφους του χόρτου / και θέρισα ολοχρονίς θέρισα / ματιές από μάτια μισούς ήχους στον αγέρα / λαχανικά της λησμονιάς στο αναψυκτήριο / ένα παλιό εικόνισμα τους ναπολεοντείους πολέμους / και την αγάπη μου αγάπη μου του πυρετού / στην καρδιά μου στο ξενοδοχείο στο φως στο χιόνι στον πλυμένο μου σταυρό./ Τράλαριαλό τουλίτ λο./ Πότε θα μαζέψω τον εαυτό μου κομματάκι-κομματάκι;/ Ποτέ δεν θα μαζέψω τον εαυτό μου κομματάκι-κομματάκι».
3. Μέθα και σπάσ’ τα. Δύο ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 1965, ο Ανδρέας Καμπάς θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο Μόντε Κάρλο, όπου εργάζεται για τον Ωνάση. Επεξεργαζόταν, εκείνη την εποχή, πεζογραφήματα και θεατρικά έργα.