Ένα από το θέματα που απασχολούν κατά μείζονα λόγο τους γονείς στη φάση ενός διαζυγίου είναι το τι συμβαίνει με τα παιδιά: πώς αυτά αισθάνονται, τι σκέφτονται, πώς να τα διευκολύνουν σε αυτήν την ευαίσθητη περίοδο, τη γεμάτη αλλαγές, εντάσεις, ίσως συγκρούσεις.
Ασφαλώς η επεξεργασία και η διαδρομή της κάθε οικογένειας σε μία τέτοια περίπτωση είναι πολύ διαφορετικές και διαμορφώνονται με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε οικογένειας και των μελών τους: τις προσωπικές και οικογενειακές τους ιστορίες, τα κίνητρα, τις δυνατότητες, την επικοινωνία, το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν.
Μέχρι πρόσφατα, τα ερευνητικά δεδομένα δεν είχαν φωτίσει το βίωμα και τις σκέψεις των παιδιών. Τα χαρακτηριστικά της εμπειρίας του διαζυγίου των γονιών επιδρούν καθοριστικά στο πώς μπορεί το παιδί να προσαρμοστεί στη νέα συνθήκη μετά από αυτό.
Στο παρόν άρθρο, σταχυολογούνται τα αποτελέσματα ερευνών <1> που αναδεικνύουν τις εσωτερικές φωνές (συναισθήματα και σκέψεις) των παιδιών για το διαζύγιο των γονιών. Τα αποτελέσματα αυτά συμβάλλουν τόσο στη συνεργασία των ειδικών με τα παιδιά όσο και στην καλύτερη κατανόηση της εμπειρίας τους από τους ίδιους τους γονείς.
Στις αναφερόμενες έρευνες, ο λόγος δίνεται στα παιδιά και στις αφηγήσεις τους, μέσα στις οποίες φαίνεται το πώς αντιλαμβάνονται τις εμπειρίες τους και πώς τοποθετούν τους εαυτούς τους. Επίσης, μέσα από τις αφηγήσεις τους ανακατασκευάζουν τις εμπειρίες τους: δίνουν νοήματα, δημιουργούν νέα, ανοίγουν νέες προοπτικές στο τι αντιλαμβάνονται και νιώθουν. Αυτές οι αφηγήσεις είναι σαν μωσαϊκά, κάθε άλλο παρά μονοδιάστατες και με αρκετές αντιφάσεις.
Φάνηκε ότι εν πολλοίς τα παιδιά είχαν διαμορφωμένες αναπαραστάσεις για το πώς είναι «σωστό» να φέρονται οι γονείς στα παιδιά και μεταξύ τους. Αντίστοιχα, μιλούσαν για το ποια είναι μία κατάλληλη παιδική ηλικία και την ευθύνη των γονιών για τη διασφάλισή της.
Μιλώντας συγκεκριμένα για την εμπειρία του διαζυγίου των γονιών τους, φαίνεται ότι δεν τους χρεώνουν το διαζύγιο καθαυτό, παρά το ότι δεν χώρισαν με τον κατάλληλο τρόπο – και αυτό είναι που επιβάρυνε τα ίδια. Είναι πολύ ενδιαφέρον -και συγκινητικό- το γεγονός ότι αυτά τα παιδιά που μιλούσαν για τη δική τους εμπειρία έδειχναν να νοιάζονται για το πώς αυτή η αρνητική τους εμπειρία μπορεί να βοηθήσει άλλα παιδιά (ακόμα και τα δικά τους στο μέλλον).
Δουλεύοντας με παιδιά στη φάση του διαζυγίου των γονιών, είναι σημαντικό το να τους δίνεται ταυτόχρονα χώρος να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, και να παρέχεται σαφής εικόνα και επίλυση παρανοήσεων. Ακόμα, είναι βοηθητικό να αναπλαισιώνουν τις εμπειρίες του διαζυγίου (π.χ. με το να εκφράσουν τα συναισθήματα -και αυτά που τα ζορίζουν και ίσως αφήνουν ανείπωτα-, με το να δώσουν νόημα σε όσα συμβαίνουν).
Υπογραμμίζεται η αξία του να ενισχύονται οι πλευρές της σταθερότητας και η όσο γίνεται ομαλή σχέση των γονιών (και η επικοινωνία του παιδιού με αυτούς). Για τα παιδιά είναι πάντα σημαντικό να διαμορφώνουν και να διατηρούν μία αίσθηση ελέγχου στις ζωές και στους εαυτούς τους· έτσι και στη συνθήκη του διαζυγίου, προσέχοντας όμως το να μην επωμιστούν ευθύνες και αποφάσεις που δεν είναι για τους δικούς τους ώμους.
Σαφώς η κάθε διαδικασία διαζυγίου είναι μία ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία για το ίδιο το ζευγάρι που την περνάει – φορτωμένη με βαρίδια πολύ προσωπικά, πολύ ιδιαίτερα για κάθε ζευγάρι και οικογένεια.
Η αυτοφροντίδα του ζευγαριού έχει αξία και καλό είναι να δίνουν τέτοιες ευκαιρίες στους εαυτούς τους. Η ευθύνη του πώς να υποστηρίξουν και τα παιδιά σε αυτές τις διαδρομές είναι μεγάλη και κοπιαστική. Το να δίνεται έμφαση στις φωνές των παιδιών και να υποβοηθιέται το ξεδίπλωμα των δικών τους αφηγήσεων είναι η κατεύθυνση που αξίζει κανείς να εμπιστευτεί.
Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια
valiamast@gmail.com
https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei
[1] – Brand, C., Howcroft, G. & Hoelson, C.N. (2017). The Voice of the Child in Parental Divorce: Implications for Clinical Practice and Mental Health Practitioners. Journal of Child & Adolescent Mental Health, 29:2, 169-178, DOI:10.2989/17280583.2017.1345746
– Smart, C. (2006). Children’s Narratives of Post-Divorce Family Life: From Individual Experience to an Ethical Disposition. The Sociological Review, 54(1), 155–170. doi:10.1111/j.1467-954x.2006.00606.x
