Συζήτηση με μαθητές/τριες Β’ ενός δημοσίου Γενικού Λυκείου για τον έρωτα, τις σχέσεις, τη σεξουαλικότητα.
Τους ρωτάω αν ξέρουν τη σειρά “Sex Education” του Netflix και απαντάνε με (κλασική και απολαυστική) εφηβική μαγκιά «Σε τα ‘μάς, κυρία, φυσικά και το έχουμε δει όλο» – μεγάλη ανακούφιση, γιατί η σειρά αυτή είναι «κέντημα» επιστημονικής τοποθέτησης, τρυφερότητας και ανθρωπιάς για τα μείζονα ζητήματα της σεξουαλικότητας και των ταυτοτήτων φύλου στην εφηβεία.
Η κεντρική ενήλικη ηρωίδα αυτής της σειράς, sex-therapist και μητέρα εφήβου, συμπυκνώνει περίφημα μία βασική αρχή, ότι το «μεγάλο όπλο» στη Σεξουαλική Αγωγή είναι τριπλό: συζήτηση – αλήθεια – εμπιστοσύνη. Πάνω σε αυτό το τρίπτυχο ξεδιπλώνεται και η εξέλιξη αυτής της σειράς, με τρόπο που όντως αφορά και άρα αγγίζει τους εφήβους, και με κύριο άξονα τη συμπερίληψη και την καλλιέργεια μίας κουλτούρας συλλογικής και ατομικής τρυφερότητας και άρα προστασίας και απόλαυσης.
Για αυτό, η σειρά αυτή είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, πράγμα πολύ ανακουφιστικό, καθώς -ειδικά στην Ελλάδα- καλύπτει ένα καίριο κενό, αυτό της οργανωμένης, καλοσχεδιασμένης, επιστημονικά βάσιμης και τρυφερής Σεξουαλικής Αγωγής στο δημόσιο σχολείο.
Με δεδομένο τώρα το ότι για τη σχολική χρονιά 2021-2022, η Σεξουαλική Αγωγή συμπεριλαμβάνεται στα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» του Νηπιαγωγείου και διαφόρων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, πρέπει να δούμε τους όρους με τους οποίους έχει -ή δεν έχει– γίνει η απαιτούμενη προετοιμασία και τις θεωρητικές βάσεις πάνω στις οποίες στη σύγχρονη εποχή αναπτύσσονται τέτοια προγράμματα. Στο παρόν άρθρο δίνεται έμφαση στην εφηβεία.
Είναι ένα σημαντικό προχώρημα το ότι θεσπίζεται και τυπικά η σεξουαλική αγωγή στο δημόσιο σχολείο – παρότι αποτελεί μία από τις θεματικές της ευρύτερης διαδικασίας των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων (όπως παλιότερα υπήρχαν τα project ή προγράμματα Αγωγής Υγείας) και αφορά ορισμένες μόνο τάξεις, δημιουργώντας έτσι ασυνέχειες. Θεματικά, πλευρές της σεξουαλικής αγωγής καλύπτονται γενικότερα σε διδακτικές ώρες της Οικιακής Οικονομίας και της Βιολογίας.
Οι σχεδιασμοί για τη Σεξουαλική Αγωγή κινούνται ιστορικά σε δύο βασικές κατευθύνσεις – αντιθετικές μεταξύ τους ως προς τις αξίες. Από τη μία είναι η λογική της «αποχής και εγκράτειας» και από την άλλη η «πολύπλευρη σεξουαλική αγωγή» που προσεγγίζει την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη ως ενιαίο και αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής ανάπτυξης των παιδιών και των εφήβων{1}. Η δεύτερη κατεύθυνση προκρίνεται στους σύγχρονους σχεδιασμούς διεθνώς, δεδομένου του ότι αφουγκράζεται τις ανάγκες και ανησυχίες των εφήβων, δίνοντας χώρο στο να ξεδιπλώσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις απορίες τους. Έτσι μπορεί να διαμορφώνεται ένα περιβάλλον ασφάλειας και υγιούς ανάπτυξης.
Όταν χαράσσει κανείς τις στρατηγικές και τα αναλυτικά βήματα για τέτοια προγράμματα, οφείλει να κινείται με στόχο να παρέχεται στους εφήβους/στις έφηβες πολύτιμη γνώση και να συμβάλλει στη βελτίωση της σεξουαλικής τους υγείας – άρα όχι να συντελεί στην αναπαραγωγή της άγνοιας, της ενοχοποίησης, των στερεοτύπων και των αποκλεισμών.
Επιπλέον, για τους συντονιστές των διαδικασιών Σεξουαλικής Αγωγής θεωρείται αναγκαίο να πληρούν πέντε βασικά κριτήρια:
- να εμφορούνται από την αρχή ότι η ψυχοσεξουαλική αγωγή είναι κομμάτι και προϋπόθεση της ολόπλευρης ανάπτυξης των μαθητών/τριών,
- να είναι οι ίδιοι/ες επαρκώς ενήμεροι/ες,
- ανοιχτότητα για τις αξίες και τις απόψεις των άλλων, με αμεσότητα, ειλικρίνεια και χιούμορ,
- προσωπικές αξίες και ήθος,
- σεβασμό στις διαμορφωμένες από τις οικογένειες αντιλήψεις και αρχές των παιδιών {2}.
Η καλλιέργεια ενός συναισθηματικού κλίματος και ενός γνωστικού πλαισίου στα οποία η συζήτηση μπορεί να ανοίγει και να μην αποφεύγεται, καθώς και η ανοιχτότητα στην εμπειρία, τη γνώση και την αναζήτηση των εφήβων, είναι αναγκαίες βάσεις για την ωφέλιμη διεξαγωγή των προγραμμάτων Σεξουαλικής Αγωγής.
Η προσωπική διάθεση ενημέρωσης και συναισθηματικής συμμετοχής των ίδιων των εκπαιδευτικών είναι θεμελιώδης και πολύ βοηθητική παράμετρος. Συχνά είναι και συγκινητική η καταβολή προσωπικού κόπου (και οικονομικής επιβάρυνσης) εκ μέρους των εκπαιδευτικών, για να καλύψουν τα κενά που το ΥΠΑΙΘ αφήνει.
Παραμένουν, όμως, καίρια τα ερωτήματα: το ΥΠΑΙΘ έχει επαρκώς χτίσει την θεσμική βάση-πλαίσιο για το καθημερινό ξεδίπλωμα της Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία; Έχει επιμορφώσει τους/τις εκπαιδευτικούς στις σύγχρονες (και όχι σε πεπαλαιωμένες και δυνητικά κατασταλτικές/προσβλητικές) θεωρητικές αρχές και μεθόδους για τα ζητήματα σεξουαλικότητας και φύλου; Η σχολική πραγματικότητα απαντάει αρνητικά σε αυτά τα ερωτήματα.
Κλείνοντας, ο τρίτος κύκλος του “Sex Education” είχε το γενικό σλόγκαν «Το μεγάλωμα είναι συλλογική υπόθεση». Πράγματι. Η δημιουργία κοινοτήτων βασισμένων στη γνώση, τη συναισθηματική επικοινωνία, το σεβασμό, είναι η ευθύνη των ενηλίκων που συμμετέχουν στο μεγάλωμα των ανηλίκων – και είναι ο δρόμος για το ασφαλές και (όσο γίνεται περισσότερο) υγιές μεγάλωμα.
Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια
valiamast@gmail.com
https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei
[1] Γερούκη, Μ. (2011). Η Σεξουαλική Αγωγή στο Σχολείο. Θεωρία και Πράξη. Οι Απόψεις των Εκπαιδευτικών. Αθήνα: Εκδόσεις Μαραθιά. Διαθέσιμο στο: http://www.margaritagerouki.net/muomicronnuomicrongammarhoalphaphiiotaalpha.html
[2] Κρεατσάς, Γ. (2003). Σεξουαλική Αγωγή και οι Σχέσεις των Δύο Φύλων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
