Είναι αρκετές οι περιστάσεις και οι καμπές στις οποίες οι έφηβοι και οι έφηβες μπαίνουν σε τροχιά διεκδικήσεων: από το τι ώρα να γυρίσουν στο σπίτι το βράδυ, μέχρι το πώς στα σχολεία τους να τηρηθούν υγειονομικά πρωτόκολλα και να εφαρμοστούν ή όχι αλλαγές στις σπουδές τους.
Τι άραγε κάνουν οι ίδιοι/ες με αυτές τους τις ενέργειες και πώς τις υποδέχονται / φιλτράρουν / επεξεργάζονται και αντιδρούν σε αυτές οι ενήλικες;
Η εφηβεία είναι μία κοσμογονική περίοδος διαμόρφωσης. Σε αυτήν την περίοδο, κανείς χτίζει και γκρεμίζει, για να χτίσει. Η παρουσία των γονιών και έπειτα των σημαντικών ενηλίκων έρχεται να καθορίσει αυτήν τη διαδικασία, αφού η ανοιχτότητα και η σταθερότητά τους μπορεί να συμβάλει, ώστε αυτή η διεργασία να είναι όσο γίνεται καταλληλότερη, ωφελιμότερη και μακρύτερα από αυτό-καταστροφικές «κακοτοπιές».
Οι έφηβοι/ες εξερευνούν: τον κόσμο, τους γύρω τους, τους εαυτούς τους, προκειμένου να (ανα)δημιουργήσουν τους εαυτούς τους, να κάνουν προσωπικές επιλογές, στις οποίες και δεσμεύονται. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι όσο πιο προσωπικές είναι οι επιλογές τόσο σταθερή και ευχάριστη η δέσμευση.
Σε αυτήν τη διεργασία, έρχονται μπροστά σε συνταρακτικά ερωτήματα σχετικά με την προσωπική τους ταυτότητα και τον τρόπο να συν-υπάρχουν με τους άλλους. Πυρήνας για το πώς πραγματεύονται αυτά τα ερωτήματα είναι η οικογενειακή τους εμπειρία – με την επισήμανση, όμως, ότι τώρα πια «η τράπουλα ξαναμοιράζεται».
Στην παιδική ηλικία, ο τρόπος να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τον κόσμο υπήρξε στενά προσδεδεμένη στους γονείς. Τώρα τα ερωτήματά τους συμπεριλαμβάνουν και την «αποκαθήλωση» των γονιών: «Μήπως δε μας τα λένε και τόσο καλά αυτοί οι γονείς;».
Ερωτήματα συνταρακτικά για τους ίδιους τους εφήβους και για τους γονείς. Είναι επεξεργασίες απαραίτητες για την πορεία προς την ενηλικίωση, η οποία περιλαμβάνει την τοποθέτηση σε πιο ρεαλιστικά επίπεδα των μέχρι πρότινος «καθαγιασμένων» γονιών.
Όλα τα ζητήματα τίθενται επί τάπητος: επιλογές συναναστροφών, σχέσεων, σεξουαλικότητας, ακαδημαϊκές, ενασχολήσεων, πεποιθήσεων. Σε όλα αυτά, οι γονείς μπορεί να θεωρήσουν ότι τα έφηβα παιδιά τους είναι αχάριστα ή άμυαλα και να νιώσουν βαθιά προσβεβλημένοι ή προδομένοι από την απόρριψη που αισθάνονται από το παιδί τους.
Για τους εφήβους, όμως, η διαμόρφωση της προσωπικότητας και των επιλογών τους περνάει μέσα από την εξερεύνηση πολλών εναλλακτικών – εξερεύνηση που μπλοκάρεται, αν δε νιώσουν ότι είναι εντάξει, ότι είναι οι ίδιοι ασφαλείς να αφήσουν την παιδική τους ταυτότητα.
Άρα πώς μπορούν οι γονείς και οι σημαντικοί ενήλικες να υποστηρίξουν αυτήν την πορεία των εφήβων; Με το να είναι όσο πιο ανοιχτοί μπορούν στις εξερευνήσεις αυτές, διατηρώντας ταυτόχρονα το ρόλο αυτού που θέτει όρια (όρια, φυσικά, διαφορετικά από εκείνα της παιδικής ηλικίας). Όσο καλύτερα μπορούν και όσο περισσότερο το αντέχουν.
Βρίσκονται, άλλωστε, και εκείνοι αντιμέτωποι με ένα απαιτητικό στοίχημα: να αποδεχτούν ότι τα παιδιά τους αρχίζουν να απομακρύνονται από την «εστία» και μάλιστα έχοντας κάνει επιλογές διαφορετικές από τις γονεϊκές. Οι ψυχοθεραπευτές Γιώργος Κίσσας και Χριστίνα Μιχαλοπούλου συμπυκνώνουν τη συζήτηση για τα «ξυπνήματα» της εφηβείας με την ερώτηση: «ποιους ενηλικιώνει πρώτους, ποιους πραγματικά ωριμάζει, τους γονείς ή τους ίδιους τους εφήβους;»[1]
Όταν οι έφηβοι διεκδικούν αιτήματα που αφορούν την καλύτερη οργάνωση της εκπαίδευσης, της ζωής τους, της υγείας τους, μπορούμε να κρατήσουμε ότι αναλαμβάνουν μία καίρια ευθύνη του εαυτού τους.
Η υποστήριξή τους στο να το κάνουν με τρόπο που διασφαλίζει την προσωπική τους φροντίδα, ας είναι το επίκεντρο της συζήτησης των ενηλίκων.
Είναι υπόθεση όλου του μεγαλώματός τους αυτή και προϋποθέτει ενήλικες που είναι παρόντες, αφουγκράζονται και εμπιστεύονται, μαζί με τον να θέτουν όρια εύλογα και εύστοχα. Σίγουρα δεν είναι υπόθεση τιμωρητισμού και υποτίμησης των ικανοτήτων των εφήβων να αναλαμβάνουν ευθύνη και να αυτο-φροντίζονται.
Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc
Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία ενηλίκων, παιδιών, εφήβων, οικογένειας
Facebook page: https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei
Σημ.: Η φωτογραφία είναι από την – βασισμένη στο βιβλίο της Ιρανής Marjane Satrapi – ταινία Persepolis.
[1] «Οι ψυχοσεξουαλικές αλλαγές στην εφηβεία», εκδόσεις Αρμός
