Τις 25 βασικές αλλαγές που έχουν μέχρι στιγμής κατατεθεί, από την αρμόδια Επιτροπή του ΥΠΕΣ, στο δημόσιο διάλογο για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης παρουσίασε ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών, Κώστας Πουλάκης, μιλώντας την Τετάρτη 3 Μαΐου σε εκδήλωση της παράταξης «Θεσσαλονίκη Ανοιχτή Πόλη» στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης και παρουσία πλήθους αυτοδιοικητικών στελεχών από όλους τους Δήμους της ευρύτερης περιοχής, μεταξύ των οποίων και ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης. Οι αλλαγές αυτές περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που άπτονται της πολιτικής, διοικητικής και οικονομικής λειτουργίας των ΟΤΑ και δεν εξαντλούνται, όπως τόνισε ο Κ. Πουλάκης, στην καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος, παρ’ όλο που, όπως ανέφερε, αυτή αναμένεται να φέρει μία «μικρή επανάσταση».
Είπε, χαρακτηριστικά για την απλή αναλογική ο κ. Κ. Πουλάκης:
“Επομένως, παρ’ όλο που – κατά τη γνώμη μου – η καθιέρωση της απλής αναλογικής και οι αλλαγές στην εσωτερική θεσμική ισορροπία εντός των Ο.Τ.Α. που επιφέρει είναι, πράγματι, από μόνη της μία μικρή «επανάσταση», είναι τουλάχιστον ψευδές και αποσκοπεί σε συγκεκριμένες ιδιοτελείς επιδιώξεις, το να ισχυριστεί κανείς ότι η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση που επιδιώκουμε αρχίζει και τελειώνει στο εκλογικό σύστημα.”
” Καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος για την ανάδειξη των Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβουλίων, με ταυτόχρονη διατήρηση του συστήματος των δύο γύρων, ώστε οι πολίτες, με δεδομένη την αναλογική κατανομή των εδρών του Δημοτικού και Περιφερειακού Συμβουλίου, να έχουν λόγο και για το πρόσωπο του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη που, κατά την κρίση τους, θα μπορεί εκτός των άλλων να επιτύχει τις αναγκαίες συναινέσεις.”
Ο ΓΓ του ΥΠΕΣ στάθηκε ιδιαίτερα, στο ζήτημα της μητροπολιτικότητας, επισημαίνοντας : «Λέμε συχνά για το πώς ο μισός και πλέον πληθυσμός της χώρας ζει μόνο στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, για το πώς η Θεσσαλονίκη είναι η «συμπρωτεύουσα» και, ως εκ τούτου διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλους τους τομείς, από κοινού με την Αθήνα.
Είναι γεγονός ότι ο «Καλλικράτης» έκανε στο σημείο αυτό ένα σημαντικό βήμα προχωρώντας, επιτέλους, στην καθιέρωση της μητροπολιτικής περιφέρειας. Ένα βήμα, ωστόσο, το οποίο έμεινε μετέωρο, καθώς υπήρξαν περιορισμένα τα απτά, ορατά στην καθημερινότητα των υπηρεσιών και, κυρίως, των πολιτών, τα αποτελέσματα της λειτουργίας του θεσμού αυτού.
Επομένως, ένα από τα θέματα που άνοιξαν προς συζήτηση είναι και αυτό. Το πώς δηλαδή οι μητροπολιτικοί Ο.Τ.Α. θα ενισχυθούν με αρμοδιότητες και θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυση των ιδιαίτερων προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, αναβαθμίζοντας την τρωθείσα ποιότητα ζωής των κατοίκων. Και κυρίως, το πώς οι μητροπολιτικές περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης – που εξ ορισμού συγκεντρώνουν το πιο δυναμικό κομμάτι του πληθυσμού – θα λειτουργήσουν ως ατμομηχανές της ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης βασισμένης στην καινοτομία, στην ενίσχυση της εργασίας και στην κοινωνική αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου».
Αναφερόμενος, τέλος, στη διαδικασία που θα ακολουθηθεί εφεξής, μετά τη δημοσιοποίηση των προτάσεων της Επιτροπής του ΥΠΕΣ και μέχρι την τελική μορφοποίηση των αλλαγών, ο Κ. Πουλάκης υπογράμμισε :
«Είμαστε ανοιχτοί και αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία για ευρεία δημοκρατική συζήτηση σε όλα τα επίπεδα. Όταν λέμε λοιπόν ότι θέλουμε να ακούσουμε, το εννοούμε. Δεν θέλουμε να συνεχίσουμε την κακή παράδοση προηγούμενων μεταρρυθμίσεων που έγιναν σε κλειστά γραφεία, ερήμην της κοινωνίας. Γι’ αυτό και είπαμε εξαρχής ότι οι προτάσεις που κατατέθηκαν από την Επιτροπή του ΥΠΕΣ είναι ένα πολύτιμο υλικό, που προέκυψε επίσης από διάλογο, το οποίο όμως θα αποτελέσει απλώς τη βάση για περαιτέρω συζήτηση σε όλα τα επίπεδα».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας του Κ.Πουλάκη.
Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Φίλες και φίλοι,
Είναι ιδιαίτερη τιμή και χαρά για μένα, να βρίσκομαι σήμερα μαζί σας, μετά από πρόσκληση της παράταξης «Θεσσαλονίκη Ανοιχτή Πόλη», προκειμένου να συζητήσουμε για το τι είναι και τι περιλαμβάνει σήμερα μία ριζοσπαστική μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Εξάλλου, όπως ίσως γνωρίζετε ήδη, το τελευταίο διάστημα έχω βρεθεί σε πολλές περιοχές σε όλη την Ελλάδα, κάνοντας πράξη την προσπάθεια διοργάνωσης ενός «από τα κάτω», άμεσου και αδιαμεσολάβητου διαλόγου, με όλους τους ανθρώπους της Αυτοδιοίκησης και τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες.
Γι’ αυτό και – παρ’ όλο που αναγκάζομαι να δουλεύω διπλά, για να μην μείνουν πίσω τα ζητήματα που «τρέχουν» στο Υπουργείο – έχω αποδεχθεί με μεγάλη χαρά όλες τις προσκλήσεις να μιλήσω και να παρουσιάσω τις προτάσεις που έχουν κατατεθεί για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Πρέπει δε να σας πω – και αυτό μας γεμίζει με αισιοδοξία και δύναμη – ότι το ενδιαφέρον και η γνήσια αγωνία της μεγάλης πλειοψηφίας των αιρετών, αλλά και των τοπικών κοινωνιών για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι διάχυτα σε όλη την Ελλάδα.
Βρίσκομαι, λοιπόν, σήμερα ανάμεσά σας για να συζητήσουμε μαζί όλη τη βεντάλια των θεμάτων που αφορούν την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Βέβαια, μία συζήτηση για την Τοπική Αυτοδιοίκηση – έναν τομέα που αγγίζει το σύνολο σχεδόν της κοινωνικής και πολιτικής ζωής όλων μας – είναι σχεδόν αδύνατο να χωρέσει σε λίγα λεπτά.
Ωστόσο, επειδή ο στόχος εκδηλώσεων όπως η σημερινή είναι να αποτελέσουν το έναυσμα του δημόσιου διαλόγου και προβληματισμού, θα προσπαθήσω όσο γίνεται πιο κωδικοποιημένα να παρουσιάσω τα βασικά ζητήματα που αφορούν το παρόν και το μέλλον της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη χώρα, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι αναγκαστικά θα παραλείψω αρκετά στοιχεία, τα οποία όμως μπορούμε να συμπληρώσουμε αργότερα κατά τη συζήτησή μας, αν χρειαστεί.
Όσο λοιπόν πιο επιγραμματικά μπορώ, θα ήθελα να θέσω και να προσπαθήσω να απαντήσω τέσσερα ερωτήματα.
Ερώτημα 1ο : Χρειάζεται πράγματι μία ριζοσπαστική μεταρρύθμιση σήμερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση ή απλώς η κυβέρνηση, από κάποιου είδους «ιδεοληψία» ή και σκοπιμότητα, επιδιώκει να προχωρήσει σε αλλαγές;
Δεν κρύψαμε ποτέ, ότι η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι προτεραιότητα για τη σημερινή κυβέρνηση.
Όχι όμως γιατί δεν είχαμε τίποτα καλύτερο να κάνουμε, αλλά γιατί – όπως είχαμε επισημάνει ήδη από το 2010 – ο «Καλλικράτης» έχει τρεις βασικές εγγενείς αδυναμίες:
1ον. Οικοδομήθηκε εξαρχής στη λογική του «λιγότερου κράτους», υιοθετώντας πλήρως τη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση, ενώ βασικός του στόχος ήταν η συρρίκνωση των δομών των Ο.Τ.Α. και η δραστική περικοπή του κόστους λειτουργίας τους. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η ψήφιση του «Καλλικράτη» αποτέλεσε το πρώτο μνημονιακό μέτρο που πήρε η χώρα μας, με την έναρξη αυτής της σκοτεινής και δύσκολης περιόδου επτά χρόνων λιτότητας.
2ον. Διατήρησε το έλλειμμα δημοκρατικής λειτουργίας που χαρακτήριζε και συνέχισε να χαρακτηρίζει την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Με τη διαφορά ότι αυτό το έλλειμμα συνδυάστηκε και με την εκτεταμένη συγχώνευση Δήμων και Κοινοτήτων και, αντίστοιχα, Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, με αποτέλεσμα, οι πολίτες να απομακρύνονται διαρκώς – γεωγραφικά, αλλά κυρίως πολιτικά – ακόμα και από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τον κατεξοχήν λαϊκό θεσμό.
3ον. Έφτιαξε ένα «κουστούμι» – συγκεκριμένες αρμοδιότητες, όργανα και τρόπο λειτουργίας – το οποίο επιχείρησε να «φορέσει» σε όλους ανεξαρτήτως τους Ο.Τ.Α., κυρίως στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας Αυτοδιοίκησης, είτε πρόκειται για το Δήμο Αθηναίων του μισού εκατομμυρίου, είτε για το Δήμο Γαύδου των 100 κατοίκων.
Οι τρεις αυτές βασικές αδυναμίες του «Καλλικράτη», προστέθηκαν στα δομικά διαρθρωτικά προβλήματα και ελλείμματα της ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία είναι σύμφυτα σε πολλές περιπτώσεις με τις γενικότερες παθογένειες του σύγχρονου ελληνικού κράτους, τόσο σε επίπεδο διοίκησης όσο και σε επίπεδο πολιτικού συστήματος.
Επομένως, η ίδια πραγματικότητα την οποία βιώνει ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης και, πρώτα απ’ όλα οι πολίτες, μας δείχνει το δρόμο που πρέπει να κινηθούμε για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα και να πάμε την υπόθεση της Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας κάποια βήματα μπροστά.
Ερώτημα 2ο : Η μεταρρύθμιση που επιδιώκει η κυβέρνηση έχει σχέση μόνο με την καθιέρωση της απλής αναλογικής, όπως ισχυρίζεται η ηγεσία της ΚΕΔΕ ή διέπεται από μία ευρύτερη λογική;
Είναι γεγονός ότι η καθιέρωση της απλής αναλογικής στην Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί ταυτοτικό στοιχείο για την Αριστερά και, ως εκ τούτου, μία πάγια θέση του ΣΥΡΙΖΑ και της σημερινής κυβέρνησης, την οποία άλλωστε επαναβεβαίωσε και το πρόσφατο συνέδριο του κόμματος.
Και, βέβαια, η οικονομική και πολιτική κρίση που ζήσαμε και, δυστυχώς, ζούμε, έφερε εκ νέου και με έμφαση στο προσκήνιο το αίτημα για περισσότερη και πραγματική δημοκρατία, για διαφάνεια και δημόσια λογοδοσία σε όλα τα επίπεδα διοίκησης.
Και όχι τυχαία, αφού κάθε προσπάθεια οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής ανασυγκρότησης θα είναι μάταιη και εκ προοιμίου καταδικασμένη σε μια νέα αποτυχία, αν δεν στηρίζεται στην άμεση ενεργό εμπλοκή των πολιτών και στην αποφασιστική ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών, που θα διασφαλίζουν την γνήσια έκφραση της βούλησης της κοινωνίας.
Επομένως, παρ’ όλο που – κατά τη γνώμη μου – η καθιέρωση της απλής αναλογικής και οι αλλαγές στην εσωτερική θεσμική ισορροπία εντός των Ο.Τ.Α. που επιφέρει είναι, πράγματι, από μόνη της μία μικρή «επανάσταση», είναι τουλάχιστον ψευδές και αποσκοπεί σε συγκεκριμένες ιδιοτελείς επιδιώξεις, το να ισχυριστεί κανείς ότι η ριζοσπαστική μεταρρύθμιση που επιδιώκουμε αρχίζει και τελειώνει στο εκλογικό σύστημα.
Προσπαθώντας να απαριθμήσω τις σημαντικότερες από τις προτάσεις που δόθηκαν στη δημοσιότητα, ως βάση για περαιτέρω δημόσια συζήτηση, με το 450 σελίδων πόρισμα της ειδικής Επιτροπής που συγκροτήθηκε και εργάστηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών, θα ξεχώριζα 25 σημεία :
1. Ριζικός επανασχεδιασμός των αρμοδιοτήτων, με πλήρη καταγραφή των υφιστάμενων αρμοδιοτήτων και ανακατανομή τους στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης, με γνώμονα τη δημιουργία συνεργειών και τις αρχές της ενότητας των επιμέρους αρμοδιοτήτων κάθε τομέα δημόσιας πολιτικής και της εγγύτητας και επικουρικότητας, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία.
2. Δημιουργία διακριτών «μοντέλων» Ο.Τ.Α., ανάλογα με τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά, κοινωνικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά τους, ώστε να αποδοθούν διαφορετικές αρμοδιότητες και να δημιουργηθεί διαφορετικό σύστημα διοίκησης, που θα σχετίζονται με τις ανάγκες και τις δυνατότητες των ορεινών, των νησιωτικών, των αστικών, των αγροτικών κ.λπ. ΟΤΑ, αλλά και να στηριχθούν με κατάλληλα μέτρα οι μειονεκτικοί – για γεωγραφικούς ή κοινωνικούς λόγους – ΟΤΑ.
Ειδική σημασία, στο σημείο αυτό και γι’ αυτό θα μου επιτρέψετε να σταθώ λίγο πιο αναλυτικά, έχει το ζήτημα της μητροπολιτικότητας.
Λέμε συχνά για το πώς ο μισός και πλέον πληθυσμός της χώρας ζει μόνο στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, για το πώς η Θεσσαλονίκη είναι η «συμπρωτεύουσα» και, ως εκ τούτου διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλους τους τομείς, από κοινού με την Αθήνα.
Ωστόσο, στην πράξη τίποτε από αυτά δεν αποτυπώνεται στην πραγματικότητα, στο θεσμικό πλαίσιο, στον τρόπο που συγκροτείται και λειτουργεί αφ’ ενός ο Δήμος Αθηναίων και ο Δήμος Θεσσαλονίκης και αφ’ ετέρου η Περιφέρεια Αττικής και η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Είναι γεγονός ότι ο «Καλλικράτης» έκανε στο σημείο αυτό ένα σημαντικό βήμα προχωρώντας, επιτέλους, στην καθιέρωση της μητροπολιτικής περιφέρειας.
Ένα βήμα, ωστόσο, το οποίο έμεινε μετέωρο, καθώς υπήρξαν περιορισμένα τα απτά, ορατά στην καθημερινότητα των υπηρεσιών και, κυρίως, των πολιτών, τα αποτελέσματα της λειτουργίας του θεσμού αυτού.
Επομένως, ένα από τα θέματα που άνοιξαν προς συζήτηση είναι και αυτό. Το πώς δηλαδή οι μητροπολιτικοί Ο.Τ.Α. θα ενισχυθούν με αρμοδιότητες και θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυση των ιδιαίτερων προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, αναβαθμίζοντας την τρωθείσα ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Και κυρίως, το πώς οι μητροπολιτικές περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης – που εξ ορισμού συγκεντρώνουν το πιο δυναμικό κομμάτι του πληθυσμού – θα λειτουργήσουν ως ατμομηχανές της ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης βασισμένης στην καινοτομία, στην ενίσχυση της εργασίας και στην κοινωνική αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου.
3. Ενίσχυση των αρμοδιοτήτων των θεσμών ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, είτε στο επίπεδο των πρώην «καποδιστριακών» Δήμων, είτε στο επίπεδο των σημερινών τοπικών και δημοτικών κοινοτήτων, ούτως ώστε να αποκατασταθεί το αίσθημα εγγύτητας του πολίτη προς το Δήμο, χωρίς όμως να ανοίξει εκ νέου ζήτημα χωροταξικής αναδιάρθρωσης των ΟΤΑ, που έχει μονοπωλήσει μέχρι σήμερα όλες τις προηγούμενες μεταρρυθμιστικές απόπειρες.
4. Αποσύνδεση της διεξαγωγής των αυτοδιοικητικών εκλογών από τις ευρωεκλογές, ανεξάρτητα από το εάν τελικά θα επιλεγεί η καθιέρωση τετραετούς θητείας για τους αιρετούς των Ο.Τ.Α., όπως ισχύει και για τη Βουλή, ή η διατήρηση της πενταετούς θητείας που προβλέπει ο «Καλλικράτης».
Σε κάθε όμως περίπτωση, η ταυτόχρονη διεξαγωγή αυτοδιοικητικών εκλογών και ευρωεκλογών είναι μια επιλογή που έκανε ο «Καλλικράτης» με αμιγώς μπακαλίστικη, ας μου επιτραπεί η έκφραση, οικονομική λογική και οδήγησε όχι μόνο σε θεσμικό χάος, αλλά και σε υποβάθμιση της πολιτικής σημασίας και των δύο εκλογικών διαδικασιών.
5. Μείωση του ορίου ηλικίας για την κτήση του δικαιώματος εκλέγειν στα 17 έτη, σύμφωνα και με όσα προβλέπονται πλέον και σε εθνικό επίπεδο, μετά την ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου το περασμένο καλοκαίρι.
6. Μείωση του αριθμού των υποψηφίων, ως το +10% του αριθμού των εδρών κάθε συμβουλίου, ώστε να αποφευχθεί το παραλυτικό σήμερα φαινόμενο, ειδικά σε μικρές πόλεις, να είναι όλοι υποψήφιοι ή να αναγκάζονται οι μικρότεροι ιδίως συνδυασμοί να «επιστρατεύουν» γιαγιάδες και ξαδέρφια, για να συμπληρώσουν τον απαιτούμενο αριθμό υποψηφιοτήτων.
7. Αλλαγή του τρόπου επιλογής των χωρικών Αντιπεριφερειαρχών, που σήμερα προτείνονται ως «λύση-πακέτο», χωρίς να έχουν λόγο στο πρόσωπο που τους εκπροσωπεί υποτίθεται οι πολίτες κάθε Νομού.
8. Καθιέρωση της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος για την ανάδειξη των Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβουλίων, με ταυτόχρονη διατήρηση του συστήματος των δύο γύρων, ώστε οι πολίτες, με δεδομένη την αναλογική κατανομή των εδρών του Δημοτικού και Περιφερειακού Συμβουλίου, να έχουν λόγο και για το πρόσωπο του Δημάρχου ή του Περιφερειάρχη που, κατά την κρίση τους, θα μπορεί εκτός των άλλων να επιτύχει τις αναγκαίες συναινέσεις.
9. Αναβάθμιση του ρόλου της Εκτελεστικής Επιτροπής – η οποία πλέον, βάσει της απλής αναλογικής, δεν θα έχει κατά κανόνα μονοπαραταξιακή σύνθεση – ώστε να καταστεί το κέντρο παρακολούθησης και συντονισμού του έργου της Δημοτικής και Περιφερειακής Αρχής, αλλά και διαμόρφωσης των κατ’ αρχήν συναινέσεων.
10. Ανάθεση στον Γενικού Γραμματέα του Δήμου ή της Περιφέρειας των αρμοδιοτήτων τρέχουσας διαχείρισης, ώστε οι αιρετοί να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους κυρίως στα μείζονα και πιο πολιτικά ζητήματα της περιοχής τους.
11. Θεσμοθέτηση διαδικασιών υποχρεωτικής διαβούλευσης, ώστε να διασφαλίζεται η επίτευξη της μέγιστης δυνατής συναίνεσης τόσο μέσα στο Δημοτικό και Περιφερειακό Συμβούλιο όσο και έξω από αυτό, σε επίπεδο κοινωνίας, για τα πιο σημαντικά θέματα διοίκησης των ΟΤΑ (προϋπολογισμός, τεχνικό πρόγραμμα), προκειμένου να εξασφαλιστεί η περιβόητη «κυβερνησιμότητα» των ΟΤΑ.
12. Συμμετοχή εκπροσώπου των εργαζομένων στις συνεδριάσεις των συλλογικών οργάνων του οικείου ΟΤΑ (Δημοτικό / Περιφερειακό Συμβούλιο και Εκτελεστική Επιτροπή).
13. Καθιέρωση δημοψηφισμάτων σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο, για όλα τα τοπικού ενδιαφέροντος θέματα, είτε με απόφαση του Δημοτικού/Περιφερειακού Συμβουλίου είτε με λαϊκή πρωτοβουλία.
14. Αναβάθμιση του ρόλου των τοπικών συνελεύσεων και καθιέρωση συνελεύσεων γειτονιάς, προκειμένου να ενισχυθεί η άμεση συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων.
15. Αλλαγή του περιεχομένου και των διαδικασιών εποπτείας των Ο.Τ.Α., ώστε αφ’ ενός να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του ελέγχου νομιμότητας και η εμπιστοσύνη των πολιτών στο θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αφ’ ετέρου όμως να γίνει σεβαστή η συνταγματικά κατοχυρωμένη αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α. και να εξασφαλιστεί η αμερόληπτη και αντικειμενική αντιμετώπιση όλων των Ο.Τ.Α., ανεξαρτήτως της πολιτικής τοποθέτησης της εκάστοτε Δημοτικής και Περιφερειακής Αρχής.
16. Ενίσχυση της Τοπικής Διαμεσολάβησης, αξιοποιώντας όλα τα θετικά στοιχεία της εμπειρίας του Δημοτικού/Περιφερειακού Συμπαραστάτη, όπου λειτούργησε, αναβαθμίζοντας όμως το θεσμό και αποσαφηνίζοντας τις αρμοδιότητές του, έναντι άλλων ανάλογων θεσμών, όπως ιδίως ο Συνήγορος του Πολίτη.
17. Κατάργηση του «Παρατηρητηρίου Οικονομικής Αυτοτέλειας των ΟΤΑ» και αντικατάστασή του από έναν νέο μηχανισμό δημοσιονομικής εποπτείας των ΟΤΑ, που θα είναι σε θέση – σε συνεργασία μαζί τους – να εντοπίζει τα δομικά προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν και να τους παρέχει υποστήριξη για την οριστική επίλυσή τους.
18. Εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου που διέπει την οικονομική διοίκηση και τα ίδια έσοδα των ΟΤΑ, που διέπονται από εξαιρετικά απαρχαιωμένη και διάσπαρτη νομοθεσία, προσπάθεια η οποία έχει ήδη δρομολογηθεί από το Υπουργείο και αναμένεται να ολοκληρωθεί πολύ άμεσα.
19. Ενίσχυση των δομών και διαδικασιών του συμμετοχικού προϋπολογισμού, στο πλαίσιο της συνολικότερης λογικής για ενίσχυση της διαφάνειας, της κοινωνικής λογοδοσίας και της συμμετοχής των πολιτών, προκειμένου η κατάρτιση του προϋπολογισμού των ΟΤΑ θα αποτυπώνει, πράγματι, τις κοινωνικές ανάγκες και τις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίες, όπως αυτές θα προκύπτουν μέσα από ανοιχτές, δημοκρατικές διαδικασίες διαβούλευσης.
20. Επανασχεδιασμός του θεσμού των ανταποδοτικών υπηρεσιών, αφ’ ενός επανεξετάζοντας το είδος των υπηρεσιών που μπορούν και πρέπει να καλύπτονται από ανταποδοτικά τέλη, αφ’ ετέρου λαμβάνοντας μέτρα ώστε η επιβάρυνση των πολιτών με ανταποδοτικά τέλη να μην παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις.
21. Αναπτυξιακός αναπροσανατολισμός των Δήμων και των Περιφερειών, μέσα από τη διαμόρφωση των κατάλληλων θεσμικών και χρηματοδοτικών εργαλείων, σε άμεση συνάρτηση με τη νέα εθνική αναπτυξιακή στρατηγική που ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες και το στόχο της δίκαιης ανάπτυξης, που έχει θέσει ως κεντρικό η κυβέρνηση.
22. Εκσυγχρονισμός του συστήματος των ΚΑΠ, της κρατικής δηλαδή χρηματοδότησης των ΟΤΑ, μέσω της δημιουργίας ενός νέου αλγόριθμου κατανομής τους, που να λαμβάνει υπόψη το ελάχιστο κόστος λειτουργίας και ιδιαίτερα των μικρών ΟΤΑ και τη μείωση των ανισοτήτων.
23. Αναπροσανατολισμός του δανεισμού των ΟΤΑ, ώστε αφ’ ενός να υπακούει στους κανόνες της χρηστής διαχείρισης, αφ’ ετέρου να δίνει προτεραιότητα στις δημόσιες επενδύσεις της Αυτοδιοίκησης.
24. Καταγραφή, παρακολούθηση και αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας ΟΤΑ σε κοινωνική και αναπτυξιακή κατεύθυνση.
25. Αναβάθμιση του ρόλου των ΟΤΑ στο πλαίσιο του δημοκρατικού αναπτυξιακού προγραμματισμού, με αιχμή τη σύνδεση του προγραμματισμού μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διοίκησης, τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ του αναπτυξιακού σχεδιασμού και της χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής, την ενίσχυση των διαδικασιών διαβούλευσης και την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών φορέων στο σχεδιασμό, καθώς και την ενίσχυση θεσμικών σχημάτων όπως η διαβαθμιδική και διαδημοτική συνεργασία κ.λπ.
Θα έλεγα, λοιπόν, ότι από αυτές τις 25 κεντρικές προτάσεις, καθώς και άλλες επιμέρους ιδέες που έχουν κατατεθεί στο δημόσιο διάλογο, προκύπτει σαφώς ότι η πρόθεσή μας και η προσπάθειά μας είναι να προχωρήσουμε σε μία συνολική μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό επίπεδο.
Σαφέστατα, η ενίσχυση της δημοκρατίας είναι πρωτεύων στόχος. Δεν εξαντλείται όμως στο εκλογικό σύστημα, αλλά διαπερνά οριζόντια όλες μας τις προτάσεις και μετασχηματίζει ολόκληρο τον τρόπο λειτουργίας των Δήμων και των Περιφερειών.
Ερώτημα 3ο : Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνονται, πώς εντάσσονται στη γενικότερη αντίληψη της κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΣ για την Αυτοδιοίκηση;
Όπως ίσως ξέρετε όσοι και όσες παρακολουθείτε στενά την αυτοδιοικητική επικαιρότητα, έγινε από κάποιες πλευρές και με βάση συγκεκριμένες μικροκομματικές ή και προσωπικές σκοπιμότητες, μία προσπάθεια να ξεκοπούν οι προτάσεις που έχουν διατυπωθεί για τη μεταρρύθμιση από το συνολικό πρόγραμμα της κυβέρνησης.
Και, κυρίως, να αναπτυχθεί μία ρητορική ότι δήθεν η κυβέρνηση δεν στηρίζει την Αυτοδιοίκηση και ότι το Υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει έργο.
Και μιας που αυτές τις μέρες πάει στη Βουλή προς ψήφιση ένα μεγάλο νομοσχέδιο, που συνήθως αποκαλείται «νομοσχέδιο σκούπα», το οποίο αφορά όλα τα άμεσα θέματα που αντιμετωπίζει η Αυτοδιοίκηση, θα ήθελα για λίγα μόνο λεπτά να αναφερθώ στα είκοσι βασικότερα σημεία από όσα έκανε τα δύο τελευταία χρόνια το Υπουργείο Εσωτερικών για τη στήριξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
1. Προχωρήσαμε στη μεταρρύθμιση του θεσμού της Αποκέντρωσης, με αντικατάσταση του κομματικά διορισμένου Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης από το θεσμό του Συντονιστή. Η διαδικασία επιλογής των επτά Συντονιστών ολοκληρώνεται και οι νέοι Συντονιστές θα διοριστούν το αμέσως επόμενο διάστημα.
2. Σχεδιάσαμε από κοινού με την Αυτοδιοίκηση και εντάξαμε στο νέο ΕΣΠΑ σειρά έργων που θα δημιουργήσουν τις διοικητικές και υλικοτεχνικές προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό των ΟΤΑ.
3. Αποσαφηνίσαμε τις προϋποθέσεις προσωρινής αργίας των αιρετών που παραπέμπονται αμετάκλητα για κακουργήματα, ώστε η ασάφεια του νόμου να μην αφήνει «παραθυράκι» προνομιακής μεταχείρισης.
4. Απελευθερώσαμε τις μέχρι τότε πλήρως «παγωμένες» προσλήψεις μόνιμου προσωπικού των κατηγοριών Υ.Ε. και Δ.Ε. στις ανταποδοτικές υπηρεσίες των Ο.Τ.Α.
5. Επαναφέραμε στην υπηρεσία υπαλλήλους που με τρόπο οριζόντιο και αντισυνταγματικό είχαν τεθεί σε διαθεσιμότητα, όπως η Δημοτική Αστυνομία και οι Σχολικοί Φύλακες.
6. Δώσαμε στους Ο.Τ.Α. τη δυνατότητα να παραιτούνται από ένδικα μέσα σε αντιδικίες με εργαζομένους τους, δίνοντας ένα τέλος στη δικαστική ομηρία τους.
7. Εξασφαλίσαμε τη μεταφορά του προσωπικού δημοτικών επιχειρήσεων που κλείνουν στους οικείους Δήμους, ώστε και οι άνθρωποι αυτοί να μην βρεθούν στο δρόμο και οι Δήμοι να μη στερηθούν τις υπηρεσίες έμπειρου προσωπικού τους.
8. Αποκαταστήσαμε το ωράριο των βρεφονηπιοκόμων, που είχαν πέρα από κάθε λογική εξομοιωθεί με το διοικητικό προσωπικό, εξασφαλίζοντας υψηλής ποιότητας φροντίδα για τα παιδιά.
9. Δώσαμε στους Ο.Τ.Α. τη δυνατότητα να επεκτείνουν, μέχρι και το πλήρες ωράριο, τις συμβάσεις εργασίας των υπαλλήλων με σχέση εργασίας αορίστου χρόνου μειωμένης απασχόλησης, ώστε και οι φορείς να καλύπτουν τις ανάγκες τους, χωρίς προσφυγή σε έκτακτο προσωπικό, και οι εργαζόμενοι να έχουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα.
10. Αντιμετωπίσαμε στο μεγαλύτερο μέρος τους τα προβλήματα στην πληρωμή των συμβασιούχων της καθαριότητας, των οποίων οι συμβάσεις παρατάθηκαν έως το τέλος του 2017 και κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια να λύσουμε και τις τελευταίες εκκρεμότητες.
11. Ανοίξαμε το ζήτημα των εργασιακών σχέσεων στους Ο.Τ.Α., προκειμένου οι άνθρωποι που καλύπτουν πράγματι πάγιες και διαρκείς ανάγκες των Ο.Τ.Α. να απασχολούνται με σταθερές σχέσεις εργασίας.
12. Διασφαλίσαμε την ομαλή χρηματορροή προς τους Ο.Τ.Α., ακόμα και στις πλέον δυσμενείς από δημοσιονομική σκοπιά συνθήκες.
13. Εξασφαλίσαμε σημαντική συμμετοχή των Ο.Τ.Α., με 324 εκατομμύρια, στο πρόγραμμα εξόφλησης ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων που είναι σε εξέλιξη. Ένα πρόγραμμα που θα στηρίξει την εξυγίανση των Δήμων και των Περιφερειών και, ταυτόχρονα, θα τονώσει την τοπική οικονομική κίνηση.
14. Σε συνεννόηση και συνεργασία με το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων εκπονήσαμε προγράμματα χρηματοδότησης των Ο.Τ.Α. για αναπτυξιακές/επενδυτικές δραστηριότητες, ενώ ταυτόχρονα προωθήσαμε λύσεις και στο θέμα του δανεισμού και της υπερχρέωσης των Ο.Τ.Α.
15. Στηρίξαμε με έκτακτη χρηματοδότηση Δήμους και τις Περιφέρειες που – είτε λόγω φυσικών καταστροφών είτε λόγω κοινωνικών αναγκών (μικρά νησιά, περιοχές με μεγάλους προσφυγικούς πληθυσμούς) – αντιμετώπιζαν αυξημένες ανάγκες.
16. Στηρίξαμε τις κοινωνικές δομές των Ο.Τ.Α., διασφαλίζοντας τη συνέχιση της λειτουργίας τους και την στο μέτρο του δυνατού επαρκή στελέχωσή τους, ειδικά κατά το μεταβατικό στάδιο μέχρι την ένταξή τους στο νέο ΕΣΠΑ
17. Προχωρήσαμε με την ΕΕΤΑΑ σε ένα νέο μοντέλο διαδικασιών για την είσοδο των παιδιών στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, αυξάνοντας για πρώτη φορά τον αριθμό των ωφελούμενων παιδιών.
18. Ρυθμίσαμε τις εκκρεμότητες που αφορούσαν την εκποίηση δημοτικών ακινήτων σε άστεγους δημότες.
19. Διευρύναμε τη δυνατότητα των Ο.Τ.Α. να προχωρούν σε μείωση ή και πλήρη απαλλαγή από τα δημοτικά τέλη και φόρους, για περισσότερες ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες.
20. Συμπληρώσαμε το θεσμικό πλαίσιο για τα Κέντρα Αποτέφρωσης Νεκρών, προκειμένου να διευκολυνθούν στην ίδρυση ΚΑΝ οι φορείς της Αυτοδιοίκησης που έχουν τη σχετική βούληση και να πάψει επιτέλους η αδικαιολόγητη ταλαιπωρία των συμπολιτών μας.
Φίλες και φίλοι,
Όπως θα διαπιστώσατε, το διάστημα των δύο χρόνων που πέρασαν, αντιμετωπίσαμε πληθώρα μεγάλων και χρόνιων προβλημάτων και αιτημάτων.
Δεν ισχυρίζομαι ότι αντιμετωπίσαμε όλα τα προβλήματα. Προσπαθήσαμε όμως και προσπαθούμε καθημερινά να στηρίξουμε τους ΟΤΑ και να αναστρέψουμε την πορεία υποβάθμισής τους, χωρίς ποτέ να διακρίνουμε τους αιρετούς στους «δικούς μας» και τους «άλλους».
Στην ίδια δε κατεύθυνση κινείται και το υπό κατάθεση «νομοσχέδιο-σκούπα» του Υπουργείου, το οποίο έρχεται να επιλύσει σειρά άμεσων προβλημάτων και αιτημάτων των Δήμων και των Περιφερειών, αλλά και των εργαζομένων.
Δεν θα σας παρουσιάσω βέβαια αναλυτικά όλες του τις διατάξεις – πρόκειται άλλωστε για 120 άρθρα.
Ενδεικτικά όμως θα αναφέρω 4-5 από τα πιο σημαντικά σημεία του, όπως λόγου χάρη :
1ον. Ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης-Αποχέτευσης, των γνωστών Δ.Ε.Υ.Α.
2ον. Η αποκατάσταση των αντιμισθιών των Αντιδημάρχων και των αποζημιώσεων των Δημοτικών Συμβούλων,
3ον. Η παροχή Μέσων Ατομικής Προστασίας και η λήψη μέτρων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων στους Ο.Τ.Α.,
4ον. Η χορήγηση του επίδοματος επικίνδυνης και ανθυγιεινής εργασίας σε μία σειρά κλάδων που είχαν αδικαιολόγητα αποκλειστεί.
5ον. Η ρύθμιση οφειλών των πολιτών προς τους Δήμους, με την παροχή εκπτώσεων και τη δυνατότητα εξόφλησης σε δόσεις.
Είναι, λοιπόν, σαφές ότι η κυβέρνηση συνολικά και το Υπουργείο Εσωτερικών ειδικότερα, έχει σαφή και αδιαπραγμάτευση άποψη υπέρ της στήριξης και της αναβάθμισης του ρόλου των Δήμων και των Περιφερειών, ως αναπόσπαστο κομμάτι της διοικητικής, κοινωνικής, πολιτικής, παραγωγικής και οικονομικής ανασυγκρότησης που έχει ανάγκη η χώρα προκειμένου όχι μόνο να βγει από την κρίση, αλλά και να χαράξει ένα όραμα και μία στρατηγική για ένα μέλλον βιώσιμο, για μια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και προκοπής.
Με αυτή την έννοια, οι προτάσεις που έχουν δημοσιοποιηθεί σε σχέση με τη μεταρρύθμιση, δεν είναι ξεκομμένες από τις υπόλοιπες δράσεις και πρωτοβουλίες μας και δεν έρχονται ως κεραυνός εν αιθρία. Και νομίζω ότι αυτό το γνωρίζουν και το εκτιμούν όλοι οι αιρετοί με τους οποίους μοιραζόμαστε τις ίδιες προσπάθειες και αγωνίες εδώ και δύο χρόνια, και μάλιστα ανεξάρτητα από κομματική τοποθέτηση.
Τέλος, η επισήμανση αυτή με φέρνει στο 4ο και τελευταίο σημείο της ομιλίας μου.
Ερώτημα 4ο : Μήπως η διαδικασία που ακολουθείται από το Υπουργείο Εσωτερικών για την κατάρτιση των τελικών σημείων της μεταρρύθμισης είναι κάπως ανορθόδοξη; Και μήπως η κυβέρνηση προσπαθεί μέσω αυτής να κρύψει την αμηχανία της ή κάποια κρυφή ατζέντα;
Φίλες και φίλοι,
Ανήκω σε εκείνους που υποστηρίζουν – και νομίζω αυτό είναι ένα από τα κεντρικά στοιχεία της αριστερής σκέψης συνολικά – ότι στην πολιτική η διαδικασία εμπεριέχει μεγάλο μέρος της ουσίας.
Όταν ξεκινήσαμε να σχεδιάζουμε τον τρόπο, τη μεθοδολογία και τη διαδικασία μέσω της οποίας θα προχωρούσαμε σ’ αυτή τη μεταρρύθμιση, είχαμε απόλυτη επίγνωση των δυσκολιών που θα συναντούσαμε.
Βρεθήκαμε, αν θέλετε, αντιμέτωποι κι εμείς με το δίλημμα που τίθεται συχνά από διάφορες πλευρές «δημοκρατία ή αποτελεσματικότητα».
Έπρεπε να φτιάξουμε μια μικρή ομάδα ειδικών, πολιτικά ομοιογενή, η οποία μέσα σε σύντομο χρόνο θα παρουσίαζε ένα άρτιο μεταρρυθμιστικό σχέδιο, τεχνοκρατικά άψογο και πολιτικά 100% σύμφωνο με τις απόψεις μας, όπως γινόταν συνήθως;
Ή να δοκιμάσουμε κάτι άλλο;
Εμείς επιλέξαμε τον εντός εισαγωγικών δύσκολο δρόμο.
Ανοίξαμε μία δημοκρατική συζήτηση χωρίς προαπαιτούμενα, χωρίς θέματα «ταμπού», για όλο το φάσμα των αυτοδιοικητικών θεμάτων : τη θεσμική συγκρότηση, τη λειτουργία, την οικονομική διοίκηση, τη χρηματοδότηση, το προσωπικό και το ρόλο της Αυτοδιοίκησης σήμερα και στο μέλλον.
Και ανοίξαμε τη συζήτηση μέσα από μία πολυμελή Επιτροπή, στην οποία είχα την τιμή να προεδρεύω και στην οποία συμμετείχαν :
1ον. Τα επιτελικά στελέχη του Υπουργείου Εσωτερικών, αποδεικνύοντας έμπρακτα την εμπιστοσύνη μας στη δημόσια διοίκηση.
2ον. Ειδικοί επιστήμονες και εμπειρογνώμονες σε θέματα αποκέντρωσης, τοπικής αυτοδιοίκησης και περιφερειακής ανάπτυξης, οι οποίοι εισφέρουν τις γνώσεις, τις ιδέες, τις εμπειρίες τους από εγχώριες ή διεθνείς επεξεργασίες και εγχειρήματα.
3ον. Οι ίδιοι οι εκπρόσωποι τόσο των εργαζόμενων στους Ο.Τ.Α., όσο και των αιρετών. Και μάλιστα, με πλουραλιστική εκπροσώπηση, ώστε να ακουστούν όλες οι διαφορετικές προσεγγίσεις.
Έχω τη γνώμη ότι και η ουσία και η διαδικασία της μεταρρύθμισης που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε, θα αποτελέσουν ένα άλλο υπόδειγμα πολιτικής.
Και είναι απορίας άξιο γιατί κάποιοι νιώθουν τόσο άβολα με τη διαδικασία αυτή που έσπευσαν να τη σαμποτάρουν, αποχωρώντας από τη συζήτηση και υπονομεύοντας οι ίδιοι το θεσμικό τους ρόλου.
Ωστόσο, εμείς, όπως δεσμευτήκαμε, είμαστε ανοιχτοί και αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία για ευρεία δημοκρατική συζήτηση σε όλα τα επίπεδα.
Θυμίζω, εξάλλου, ότι η ίδια προσπάθεια καταβάλλεται από την κυβέρνηση σε σχέση με την εν εξελίξει συνταγματική αναθεώρηση.
Να προηγηθεί, δηλαδή, εκτεταμένος κοινωνικός διάλογος, πριν την κατάθεση των όποιων επίσημων προτάσεων.
Όταν λέμε λοιπόν ότι θέλουμε να ακούσουμε, το εννοούμε.
Δεν θέλουμε να συνεχίσουμε την κακή παράδοση προηγούμενων μεταρρυθμίσεων που έγιναν σε κλειστά γραφεία, ερήμην της κοινωνίας.
Γι’ αυτό και είπαμε εξαρχής ότι οι προτάσεις που κατατέθηκαν από την Επιτροπή του ΥΠΕΣ είναι ένα πολύτιμο υλικό, που προέκυψε επίσης από διάλογο, το οποίο όμως θα αποτελέσει απλώς τη βάση για περαιτέρω συζήτηση σε όλα τα επίπεδα.
Άλλωστε, και με αυτό θα κλείσω, για να ακούσω τις δικές σας πολύτιμες σκέψεις και ιδέες, το κλειδί για μια επιτυχημένη μεταρρύθμιση είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα να απαντά σε πραγματικά προβλήματα και πραγματικά αιτήματα και να είναι κτήμα της ίδιας της κοινωνίας.”
