Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, ο πολυσχιδής γερμανός μαρξιστής και Εβραίος διανοούμενος (φιλόσοφος, κριτικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος και μεταφραστής του Μπωντλαίρ και του Μαρσέλ Προυστ), φίλος της πρώτης γενιάς της Σχολής της Φρανκφούρτης, αλλά και του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Τέοντορ Αντόρνο και του Γκέοργκ Λούκατς, είναι θρυλική φυσιογνωμία δεδομένου ότι στα 48 του χρόνια αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια της Γκεστάπο — αν και σύμφωνα με μια άλλη, ανεπιβεβαίωτη, θεωρία τον δολοφόνησε ο Στάλιν.
Από τον θάνατό του κι έπειτα, ο θρύλος του Μπένγιαμιν ως ανορθόδοξου μαρξιστή προφήτη —τον οποίον ενίσχυσε, προσεγγίζοντας τον ιουδαϊκό μυστικισμό— διαρκώς μεγαλώνει. Το συγγραφικό του εύρος είναι, πάντως, μεγάλο, δεδομένου ότι δεν περιορίστηκε στα κριτικά και τα ερμηνευτικά κείμενα για τα οποία είναι κυρίως γνωστός, καθώς μεγάλο μέρος της ζωής του συνεργάστηκε με τον Τύπο ως κριτικός και επίσης υπέγραψε οδοιπορικά και ταξιδιωτικά κείμενα, αναμνήσεις και άλλα δημοσιογραφικά και ποικίλης θεματολογίας δοκιμιακά κείμενα. Επιπλέον, για αρκετά χρόνια, έγραφε και παρουσίαζε μια δημοφιλή ραδιοφωνική εκπομπή για εφήβους.
Και ο Μπένγιαμιν, όπως και πολλοί άλλοι συγγραφείς πριν και μετά από αυτόν, καταγράφει μια λίστα με συμβουλές προς τους επίδοξους συγγραφείς — ή, αλλιώς, η τεχνική του συγγραφέα σε 13 θέσεις, μέρος του Μονόδρομου (στα ελληνικά: Άγρα 2004, μετάφραση: Νέλλη Ανδρικοπούλου), του ενός από τα δύο βιβλία που δημοσιεύτηκαν όσο εκείνος ζούσε. Όπως ακριβώς ισχύει για όλα τα κείμενα του Μπένγιαμιν, οι συμβουλές-προτάσεις του διαβάζονται άλλοτε σαν οδηγίες-εντολές και άλλοτε σαν νιτσεϊκοί αφορισμοί, οι οποίοι προϋποθέτουν υπομονή για την αποκάλυψη του νοήματός τους που φωτίζει με μοναδικό τρόπο τη διαδικασία «γραφή».
Η τεχνική του συγγραφέα σε 13 θέσεις
- Όποιος σκοπεύει να προβεί στη συγγραφή ενός μεγάλου έργου, πρέπει να καλοπερνά, κι όταν τελειώσει τη σύλληψή του να επιτρέψει στον εαυτό του οτιδήποτε δεν εμποδίζει τη συνέχιση του έργου..
- Αν θέλεις, μίλα γι’ αυτό που έχεις ήδη γράψει, ενόσω όμως διαρκεί η εργασία μη διαβάζεις κομμάτια από τη δουλειά σου σε άλλους. Κάθε ικανοποίηση που θα σου δώσει κάτι τέτοιο ανακόπτει το ρυθμό σου. Ακολουθώντας την αγωγή αυτή, η επιθυμία ανακοίνωσης που εντείνεται γίνεται τελικά κινητήριος μοχλός για την ολοκλήρωση του έργου.
- Προσπάθησε μες στις συνθήκες της δουλειάς σου ν’ αποφεύγεις τη μετριότητα της καθημερινότητας. Μισή γαλήνη συνοδευμένη από ανόητους θορύβους είναι αναξιοπρεπής. Αντίθετα, η συνοδεία μιας μουσικής σπουδής ή η συγκεχυμένη βουή της δουλειάς μπορούν ν’ αποβούν καθοριστικές για τη δουλειά όσο η ηχηρή σιωπή της νύχτας. Αν αυτή οξύνει την εσωτερική ακοή, η άλλη αποβαίνει η λυδία λίθος ενός ύφους που η πληθωρικότητά του θάβει μέσα της ακόμα και τους εκκεντρικούς θορύβους.
- Απόφευγε τα τυχαία εργαλεία. Χρήσιμη είναι η επιμονή σε ορισμένα χαρτιά, πένες, μελάνια. Δεν είναι η πολυτέλεια, μα η αφθονία αυτών των εργαλείων που είναι απαραίτητη.
- Μην αφήνεις καμιά σκέψη να σου ξεφύγει λαθραία και ενημέρωνε το σημειωματάριό σου αυστηρά, όπως οι αρχές τον κατάλογο των αλλοδαπών.
- Φρόντισε η πένα σου να μην ενδίδει εύκολα στην έμπνευση, οπότε θα την τραβά με τη δύναμη του μαγνήτη. Με όσο πιο μεγάλη σύνεση αναβάλεις την καταγραφή μια ξαφνικής ιδέας, τόσο πιο ώριμη θα σου παραδοθεί. Η ομιλία κατακτά τη σκέψη, η γραφή όμως κυριαρχεί επάνω της.
- Μη σταματάς ποτέ να γράφεις επειδή δεν σου ‘ρχεται πια καμιά ιδέα. Επιταγή της λογοτεχνικής τιμής είναι να διακόπτεις τη δουλειά σου μόνο όταν πρέπει να σεβαστείς κάτι που έχεις κανονίσει (ένα γεύμα, μια συνάντηση) ή όταν το έργο έχει ολοκληρωθεί.
- Κάλυπτε την παροδική έλλειψη έμπνευσης με την αντιγραφή στο καθαρό αυτού που έχεις γράψει. Μ’ αυτό θα σου ξυπνήσει η διαίσθηση.
- Nulla dies sin linea (να μην περάσει μέρα χωρίς γραμμή) — κάλλιστα, ωστόσο, εβδομάδες.
- Μη θεωρήσεις ποτέ ένα έργο ολοκληρωμένο αν δεν έχεις ξενυχτήει μια φορά επάνω του ώσπου να ξημερώσει.
- Μην αποπερατώσεις το έργο σου μέσα στον συνηθισμένο χώρο εργασίας. Μέσα εκεί δεν θα βρεις το κουράγιο.
- Στάδια της συγγραφής: Ιδέα — ύφος — καταγραφή. Το νόημα του καθαρογραψίματος είναι την ώρα της αποτύπωσης η προσοχή να στρέφεται πια μόνο στην καλλιγραφία. Η σκέψη σκοτώνει την έμπνευση, το ύφος δεσμεύει τη σκέψη, η γραφή αποδίδει το ύφος.
- Το έργο είναι η νεκρική μάσκα της σύλληψής του.
Ελένη Κεχαγιόγλου
ΠΗΓΗ
