Στην Κάντζα Παλλήνης, στα αριστερά της οδού Λεονταρίου, ακολουθώντας την ταμπέλα «προς κέντρο δοκιμών ερευνών και προτύπων ΔΕΗ», βρισκόμαστε μπροστά στο καμαροσκέπαστο, μονόχωρο, εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Της Τόνιας Αβτζή *
Στον περίβολο του ναού, βλέπουμε ένα αρχαίο επιβλητικό λιοντάρι, πάνω σε ένα τσιμεντένιο βάθρο, φτιαγμένο από Πεντελικό μάρμαρο (σωζ. Ύψος: 1,50 μ. μήκος:1,40 μ). Το άγαλμα αυτό έχει χρονολογηθεί στο τέλος του 4ου αι. π.χ. Η ουρά του και τα τέσσερα άκρα του δεν σώζονται, ενώ το ρύγχος του έχει υποστεί φθορά.
Ξένοι περιηγητές που πέρασαν από εκεί τον 18ο αιώνα, δίνουν περιγραφές του λιονταριού και κάνουν απόπειρες χρονολόγησης και ερμηνείας της ύπαρξής του, σ΄ αυτό το σημείο. Ένας από αυτούς, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, περιέγραψε αυτόν τον περίφημο λέοντα στο ημερολόγιο του, όταν εξερευνούσε μαζί με δύο φίλους του την άλλη πλευρά του Υμηττού.
«Ιππεύαμε περίπου δυόμισι ώρες και το χάρηκα πολύ, γιατί σήμερα αισθανόμουν πιο ελεύθερος. Κάτω από τα πόδια μας, μοσχοβολούσε το θυμάρι […].
Είδαμε τη θάλασσα με την Τήνο και μπροστά μας την Εύβοια. Κοντά σε μια ερειπωμένη εκκλησία, δίπλα σε μια μεγάλη ελιά, ένα λιοντάρι από μάρμαρο, το συνηθισμένο αρχαίο μνημείο σε τάφους».
Τα σχεδιαγράμματα που συνοδεύουν συνήθως τις περιγραφές των περιηγητών, δείχνουν ότι το λιοντάρι κείτονταν στο έδαφος, βορειοδυτικά της σημερινής του θέσης. Το λιοντάρι θα πρέπει να ήταν ορατό στον χώρο αυτό, αν κρίνει κανείς από τους διάφορους θρύλους της περιοχής που συνδέονται με αυτό.
Ένας από αυτούς λέει ότι περίπου κατά τον δέκατο αιώνα στις πλαγιές του Τρελού (όπως χαρακτήριζαν συχνά τον Υμηττό) κατοικούσε ένα τρομερό λιοντάρι, που κατατρόμαζε τον κόσμο.
Κατέβαινε στα γύρω χωριά, στο Λιόπεσι (σημερινή Παιανία), την Κάντζα, την Παλλήνη (τότε Χαρβάτι), το Κορωπί, και ζητούσε τη λεία του, δηλαδή τα πιο όμορφα κορίτσια της περιοχής, αλλιώς ρήμαζε τον τόπο.
Πανικόβλητοι οι χωρικοί, έστρεψαν τότε τις ελπίδες τους στον Άγιο Νικόλαο. Και έτσι κάποια 6η Δεκεμβρίου, μέρα της γιορτής του, μαζεύτηκαν όλοι στο μικρό ξωκλήσι του στην Κάντζα. Η αρχόντισσα του χωριού, η γριά Κάντζαινα, δέχτηκε να χρησιμοποιηθεί η πανέμορφη και ορφανή εγγονή της , σαν δόλωμα για το θηρίο. Όταν βγήκε το λιοντάρι να φάει την κοπέλα, έγινε θαύμα και ο Άγιος το μαρμάρωσε.
Στην πραγματικότητα όμως, το μαρμάρινο λιοντάρι είναι πολύ παλιότερο, περίπου 2500 ετών! Το 541 π.Χ. (ή το 539 σύμφωνα με άλλες πηγές) στην περιοχή διεξήχθη, η «επί Παλληνίδι μάχη» (σύμφωνα με τον ιστορικό Ηρόδοτο). Ο τύραννος Πεισίστρατος νίκησε τους Αθηναίους αντιπάλους του και εγκατέστησε την τυραννία στην Αθήνα.
Το μαρμάρινο λιοντάρι, είχε τοποθετηθεί σαν επιτάφιος λέων, πάνω στον τάφο των νεκρών Αθηναίων της μάχης αυτής. Όπως εξηγεί ο Χ. Ενισλείδης στη μελέτη του, πρόκειται σίγουρα για έναν Λέοντα Επιτύμβιο, απ’ αυτούς που στήνουν οι αρχαίοι στον τόπο ταφής ενδόξων ανδρών, όπως είναι μεταξύ άλλων, ο Λέων των Θερμοπυλών, ο Λέων της Αμφιπόλεως και ο Λέων της Χαιρώνειας.
Επί Τουρκοκρατίας, η περιοχή της Παλλήνης, αποτέλεσε ένα μεγάλο τσιφλίκι, πολλών χιλιάδων στρεμμάτων, με ιδιοκτήτες Τούρκους πασάδες. Κάποιος από αυτούς ονομαζόταν Χαρβάτ Πασάς κι έτσι η περιοχή ονομάστηκε Χαρβάτι. Το όνομα αυτό διατηρήθηκε για πολλά χρόνια μέχρι που μετατράπηκε σε κοινότητα.
Αυτό το μεγάλο τσιφλίκι, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, το 1821, αγοράστηκε από διάφορους ιδιοκτήτες αλλοδαπούς, αλλά κυρίως Έλληνες. Ο σημαντικότερος όλων ήταν ο προτελευταίος ιδιοκτήτης του, Έλληνας εφοπλιστής Ιωάννης Θεοφιλάτος, (το αγόρασε το 1874), ο οποίος οργάνωσε τα περίπου 30.000 στρέμματα, με προδιαγραφές πρότυπου κτήματος.
Κατά τον Δ. Καμπούρογλου η εκκλησία του Αγίου Νικολάου Κάντζας, κτίζεται περί τα εκατόν πενήντα χρόνια μετά την άλωση: «…αντιστορήθη ο θείος και πανσεβάσμιος ναός του Αγίου Νικολάου.. ΖΡ (7. 100 δηλ. 1592). Σύμφωνα με γραπτές πηγές, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου υπήρξε μετόχι της μονής του Αγ. Ιωάννου του Κυνηγού.
Σε ανασκαφές που έγιναν σε μικρή απόσταση από τον ναό, έφεραν στο φως ισχυρά θεμέλια τοίχου, που προφανώς πρόκειται για προγενέστερο βυζαντινό ναό, του οποίου είναι επιφανειακά ορατός και ο τοίχος του ιερού, πάνω στον οποίο έχει κτισθεί το ιερό της σημερινής εκκλησίας.
Μπροστά από τον τοίχο αυτό, βρέθηκε τάφος κεραμοσκεπής, βυζαντινών χρόνων. Τομές που έγιναν στην νότια πλευρά του Αγ. Νικολάου, αποκάλυψαν, σε μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους, μέρος νεκροταφείου βυζαντινών χρόνων.
Πηγές:
• «Η Παλλήνη (το Χαρβάτι), Ένας τόπος δύο ιστορίες» Γιάννη Οικονόμου, Υποστρατήγου ε. α., 1994
• «Η Ελλάδα του Αντερσεν, από τα ημερολόγια του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν», Μυρτώ Γεωργίου Νίλσεν
• Ανασκαφή στην Κάντζα Αττικής: Ξένη Αραπογιάννη (Αρχαιολόγος) 1985
• Το λιοντάρι του Αγ. Νικολάου Κάντζας, Θωμά Γιαννάκη
• Ιστοσελίδα Δήμου Παλλήνης (Τα στοιχεία προέρχονται από τον πολιτιστικό σύλλογο «ΠΑΛΛΗΝΕΥΣ»)
*Αναδημοσίευση από την πολιτιστική έκδοση του Συλλόγου Συνταξιούχων Ιονικής και Λαϊκής Τράπεζας Ελλάδος
Η Τόνια Αβτζή κατοικεί στην Κάντζα Παλλήνης 21 χρόνια.
Πτυχιούχος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (Α.Σ.Ο.Ε.Ε.), του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και κάτοχος πιστοποιητικού Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας της Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.
