fbpx

Όταν η Παλλήνη ήταν χωριό προικισμένο από τη φύση, την έλεγαν Χαρβάτι & είχε ιδιοκτήτη τον Ι. Θεοφιλάτο (1874 – 1904)

Χρονικό της εξέλιξης της Παλλήνης στα χρόνια που ήταν ένα μικρό χωριό, γραμμένο από τον αείμνηστο Γιάννη Οικονόμου, -τακτικό συνεργάτη της εφημερίδας με πλήθος άρθρων και ερευνών για την αγαπημένη του Παλλήνη- δημοσιευμένο στον έντυπο Νεολόγο του 2005. (φύλλο 5)

Το συγκεκριμένο άρθρο συντάχθηκε ως απάντηση σε δύο αναγνώστες του «Νεολόγου» οι επιστολές των οποίων, χαρακτήριζαν την Παλλήνη «τριτοκοσμική» εξ αιτίας της «διάχυσης λυμάτων σε αρκετούς δρόμους της πόλης.»

Ο αείμνηστος ιστορικός της πόλης δεν «άντεξε» τον χαρακτηρισμό, παρά το γεγονός ότι οι επιστολογράφοι τον επικαλέστηκαν ως αντίδραση στην παραπάνω αιτία, με αποτέλεσμα ο Γ. Ο. να γράψει το εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του, προκειμένου να αναδείξει τα πολιτιστικά και ιστορικά χαρακτηριστικά της Παλλήνης.

Η αναφορά του Γιάννη Οικονόμου στους δύο επιστολογράφους -για λόγους πιστότητας της αναδημοσίευσης- δημοσιεύεται μετά το τέλος του χρονικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο άρθρο του Γιάννη Οικονόμου γράφτηκε στην περίοδο που ήταν Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Παλλήνης με Δήμαρχο τον κ. Θ. Γκοτσόπουλο.

Η απελευθέρωση της Ελλάδος από το τουρκικό ζυγό βρήκε το μικρό χωριό Χαρβάτι και το τεράστιο αγρόκτημα των 60.000 στρεμμάτων που το περιέβαλε, (από τον Γέρακα ως το Πικέρμι κι από τις υπώρειες της Πεντέλης ως την Κάντζα), να είναι ιδιοκτησία των απογόνων του Τούρκου Χαρβάτ Μπέη ή Πασά.

Τότε, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα – συμφωνίες του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 και τις ερμηνευτικές διατάξεις που ακολούθησαν για τις «εθνικές γαίες», (πρωτόκολλα 16ης Ιουνίου και 1ης Ιουλίου 1830), δόθηκε στους Οθωμανούς ιδιοκτήτες του, το δικαίωμα να πουλήσουν το Χαρβάτι μέσα σ’ ένα χρόνο ή να το διατηρήσουν αν δεν βρεθούν αγοραστές.

Οι κατά καιρούς ιδιοκτήτες του Χαρβατιού

Κι όμως…. Πρόκειται για τη σημερινή πλατεία Ελευθερίας στην Παλλήνη.(πλησίον του πρ. Δημαρχείου Παλλήνης) Στο βάθος η εκκλησία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (και Αγίου Δημητρίου) και δεξιά το οίκημα εντός του οποίου φιλοξενήθηκαν, Ξενοδοχείο, η Αστυνομία και το Δημοτικό Σχολείο. Στα αριστερά της φωτογραφίας τα σπίτια κολίγων.

Μετά από έκκληση της ελληνικής κυβέρνησης, πρώτος σπεύδει να αγοράσει το Χαρβάτι ο κ. Σκυλίτσης, πλούσιος ομογενής από την Κωνσταντινούπολη. Ακολουθεί μια σειρά άλλων αγοραστών που πρόσφεραν διαδοχικά μεγάλα ποσά για να αποκτήσουν το Χαρβάτι.

Ανάμεσά τους ήταν ο Γ. Αργυρόπουλος, που το έδωσε σαν προίκα στη νεαρή κόρη του Ελένη όταν αυτή παντρεύτηκε τον πρώτο πρέσβη της Γαλλίας στην Ελλάδα Βαρώνο, Αχιλλέα Ρουάν.

Από τον Ρουάν πέρασε στην ιδιοκτησία του Προξένου της ίδιας χώρας στις Κυκλάδες (Σύρος) Αλέξανδρου ντε Ρόζου και του συμπατριώτη του Πλοιάρχου του Π.Ν. Αρμανδού Μπρουά.

Τους Γάλλους διαδέχτηκαν στην ιδιοκτησία του Χαρβατιού επίλεκτα ονόματα της αθηναϊκής κοινωνίας όπως ο Δήμαρχος της Αθήνας Εμμανουήλ Κουτσικάρης με τον Ιωάννη Λελούδα, ο Κ. Κυπριάδης, ο εφοπλιστής από τη Μολδοβλαχία Ι Θεοφιλάτος και τελευταίος ο M. Καλλιφρονάς, -στη φωτογραφία που ακολουθεί- πρώτος Πρόεδρος της Κοινότητας Παλλήνης. (5.6.1915 12.9.1919)

Επί ιδιοκτησίας μάλιστα του Μ. Καλλιφρονά ή πιο σωστά της συζύγου του Μαρίας που αναφέρεται στα σχετικά συμβόλαια, επί Κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, έγινε η απαλλοτρίωση του τεράστιου αγροκτήματος και του χωριού και τα 2/3 δόθηκαν στους ακτήμονες 48 καλλιεργητές του.

Επίσης, την ίδια περίοδο είχε προηγηθεί η αναγνώριση του Χαρβατιού σαν Κοινότητας Παλλήνης σύμφωνα με προβλεπόμενη παρέκκλιση του νόμου ( Β.Δ. 31ης Αυγούστου 1912 ΦΕΚ 262), παρά το γεγονός δηλαδή ότι δεν είχε πληθυσμό 300 κατοίκων όπως προεβλέπετο από τον νόμο, επειδή διέθετε Δημοτικό Σχολείο! (Ίδε σχετικό σημείωμα στον «Νεολόγο» αριθ. Φύλ. 2).

Αναφορές στο Χαρβάτι

Στη διάρκεια των 30 ετών της ιδιοκτησίας του Χαρβατιού από τον Ιωάννη Θεοφιλάτο, (30 Μαΐου 1874- 5 Μαΐου 1904), το χωριό αυτό και το ομώνυμο αγρόκτημα αναπτύχθηκαν όσο καμιά άλλη περιοχή της τότε Ελλάδος.

andreas_kampas_780800-4225295
Ανδρέας Καμπάς

Περίφημα ήταν τα λευκά και κόκκινα κρασιά του – πολλά χρόνια πριν αναπτύξει ο Ανδρέας Καμπάς στη γειτονική Κάντζα την φημισμένη οινοποιία του- τα οποία εύρισκαν μαζί με άλλα προϊόντα, οι Αθηναίοι στο πρατήριο που διατηρούσε ο Θεοφιλάτος στην πρωτεύουσα στην οδό Σοφοκλέους 36.

Οι Αθηναίοι όμως ήθελαν να δουν αυτό το περίφημο Χαρβάτι και να περάσουν μερικές μέρες σ’ αυτό.

Γι’ αυτό και ο Θεοφιλάτος έφτιαξε ένα «λαμπρότατον ξενοδοχείον» όπως έγραψε η εφημερίδα “NEA ΕΦΗΜΕΡΙΣ” στο φύλλο της 8-11-1890.

Μάλιστα η εφημερίδα αυτή προτρέπει τους Αθηναίους να επισκεφθούν το Χαρβάτι γράφοντας: «Εις το Χαρβάτι λοιπόν, όλοι.» .

Αξίζει να σημειωθεί ότι το κτίριο αυτού του ξενοδοχείου σώζεται μέχρι σήμερα στην Παλλήνη και στεγάζει το Δημαρχείο της πόλης.

Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος για το Χαρβάτι

Γιάννης Κορδάτος

Αναφορά όμως στο Χαρβάτι έκανε και ο σπουδαίος ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, (έγραψε τη μνημειώδη «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»), στο βιβλίο του «Ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα».

Εκεί περιγράφει με τρόπο ποιητικό ένα γλέντι μεταξύ των Θεσσαλών κολίγων των τσιφλικιών της Θεσσαλίας, που είχαν αποτινάξει ήδη το ζυγό του τσιφλικά.

Ο Κορδάτος μας πληροφορεί ακόμη ότι το Χαρβάτι ήταν πρωτοπόρο και στον αγροτικό συνδικαλισμό, αφού σ’ αυτό το χωριό ιδρύθηκε ο πρώτος Αγροτικός Συνεταιρισμός της Αττικής!

Ο Γάλλος υπουργός Έντμοντ Αμπού για το Χαρβάτι

Ο Εντμόν Αμπού (Edmond About) ήταν Γάλλος συγγραφέας, δημοσιογράφος και σε μεταγενέστερο χρόνο υπουργός Το 1852 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ως υπότροφος της Γαλλικής Σχολής.

Άλλα και αρκετά χρόνια νωρίτερα, όταν ιδιοκτήτης του Χαρβατιού ήταν ο Γάλλος Ροζού, (1843-1855), το Χαρβάτι ήταν τόσο όμορφο και τόσο ανεπτυγμένο, ώστε τραβούσε σαν μαγνήτης ακόμα και τους ξένους επισκέπτες της Ελλάδος.

Ας δούμε τι γράφει σχετικά μ’ αυτό το χωριό ο Γάλλος δημοσιογράφος και αργότερα υπουργός Έντμοντ Αμπού το 1855 στο βιβλίο του «H Ελλάδα του Όθωνος, η σύγχρονη Ελλάδα»:

«Το χωριό λέγεται Χαρβάτι. Είναι καλοκτισμένο, περιφραγμένο, τακτοποιημένο και έχει περισσότερα από διακόσια άτομα. Το νερό που τρέχει από δύο βουνά, διατηρεί σε κάθε εποχή μίαν αρκετή δροσιά….Οι ειδικοί που είχαν δει το Χαρβάτι έλεγαν θαυμάσια πράματα, γι’ αυτό και το ανέφεραν στα βιβλία τους».

O Αμπού αναφέρει το Χαρβάτι και στο περίφημο μυθιστόρημά του «Ο βασιλιάς των Ορέων» με αφορμή μια υποτιθέμενη συνάντηση ενός υπουργού μ’ έναν αρχιληστή στην έπαυλη του ιδιοκτήτη του χωριού Αλέξανδρου ντε Ροζού.

Την ίδια εποχή φτάνουν στο Χαρβάτι τρεις πραγματογνώμονες του Πρωτοδικείου Αθηνών για να εκτιμήσουν την αξία του εν όψει του πλειστηριασμού του. Στην έκθεσή τους με ημερομηνία 10-11-1855 που σώζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, εξυμνούν το Χαρβάτι, μεταξύ άλλων, για την όμορφη φύση και το κλίμα του.

Το Χαρβάτι λόγω της όμορφης φύσης του και του υγιεινού κλίματός του, ήταν θέρετρο παραθερισμού των Αθηναίων στη δεκαετία του 1950.

Το Χαρβάτι και οι Έλληνες λογοτέχνες

Πολλοί σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων μας ασχολήθηκαν με το Χαρβάτι και έγραψαν διηγήματα και ποιήματα γι’ αυτό. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο κορυφαίος διηγηματογράφος μας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης που λάτρευε τους χωρικούς και το χωριό και το επισκεπτόταν πολύ συχνά στη δεκαετία 1886-1895 όταν ιδιοκτήτης του χωριού ήταν ο Θεοφιλάτος.

Δυστυχώς ο χώρος του «Νεολόγου» δεν μας επιτρέπει να αναφερθούμε αναλυτικά στα κείμενά του, γι’ αυτό και θα κάνουμε μια πολύ σύντομη επιλογή.

Ο Παπαδιαμάντης έγραψε δύο αφηγήματα για το Χαρβάτι, («Ο Επιτάφιος και η Ανάστασις εις τα χωρία» και «Εκδρομή εις Χαρβάτι»), ενώ αναφορές κάνει και σε δύο μεγάλα διηγήματά του, («Η Βλαχοπούλα» και «Λαμπριάτικος Ψάλτης»), όπου περιγράφει το Χαρβάτι με λεπτομέρειες χωρίς όμως να ονοματίζει το χωριό, για λόγους που δεν είναι του παρόντος να αναφερθούν.

Στο πρώτο αφήγημά του, εκφράζει την αγάπη του για τους χωρικούς του Χαρβατιού λέγοντας «απήλαυσα επί μακρόν την ηδονήν της συνδιαλέξεως μετά των χωρικών, ανθρώπων με ανοικτήν καρδίαν» και δείχνει πόσο πολύ του άρεσε η συζήτηση μαζί τους. («Παρήλθον δε ανεπαισθήτως αι ώραι εν τω μέσω της φαιδράς συνδιαλέξεως, κ.λπ.»).

Στο δεύτερο αφήγημά του «Εκδρομή εις Χαρβάτι», αφού περιγράφει με ενθουσιασμό τη φύση του Χαρβατιού, αναφέρεται ανάμεσα σ’ άλλα και στα προϊόντα που παρήγαγε ο τόπος, όπως δημητριακά, κρασί, ακόμη και καπνό!…Και κλείνει το αφήγημά του περιγράφοντας ένα γλέντι των χωρικών το Δεκαπενταύγουστο του 1866, με την ευκαιρία του πανηγυριού του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου που υπάρχει και σήμερα στο κέντρο της Παλλήνης.

Τις επισκέψεις του Παπαδιαμάντη στο Χαρβάτι περιγράφει με λεπτομέρειες σ’ ένα ολόκληρο κεφάλαιο του αριστουργήματος του «Κοσμοκαλόγερος» ένας άλλος μεγάλος της λογοτεχνίας μας, ο Μιχαήλ Περάνθης.

Από φωτογραφίες που έχουμε στα χέρια μας διαπιστώνουμε ότι και ένας μεγάλος ποιητής μας, ο Κώστας Βάρναλης επισκεπτόταν το Χαρβάτι.

Ο Γεώργιος Σουρής

Γεώργιος Σουρής

Αλλά και ένας κορυφαίος σατιρικός ποιητής της εποχής του Παπαδιαμάντη, ο Γεώργιος Σουρής, αφιέρωσε ολόκληρη την εφημερίδα του «Ρωμηός» της 27-5-1889 στο Χαρβάτι, σατιρίζοντας μ’ ένα τεράστιο ποίημά του ένα γλέντι που είχε κάνει σ’ αυτό το χωριό ο μέγιστος των πολιτικών μας, Χαρίλαος Τρικούπης στα 1889 για να γιορτάσει με τα στελέχη και τους πολιτικούς φίλους του, την 3η επέτειο από την ανάληψη της πρωθυπουργίας της χώρας την 9-5-1886. Από το ποίημα αυτό δίνουμε πιο κάτω μόνο τους τέσσερις πρώτους στίχους:

«Οι του Τρικούπη βουλευταί και φίλοι του βαρβάτοι

επήγαν την Κυριακήν εις το γνωστό Χαρβάτι

κι επανηγύρισαν φαιδροί του Μάη

την ενάτην ημέραν αλησμόνητον και σημαντικωτάτην».

Δυο μέρες αργότερα ασχολείται με το Χαρβάτι και τον Σουρή και η εφημερίδα «Παλλιγγενεσία», φύλλο 29-5-1889, με ένα ποίημα επίσης σατιρικό που το υπογράφει συντάκτης της με το ψευδώνυμο «ΧΑΡΒΑΤΙΩΤΗΣ.»

Ας δούμε και από αυτό το ποίημα μερικούς στίχους:

«Αλήθεια όλα τα ‘χαμε προχθές εις το Χαρβάτι

Τι σπητικό: παλάτι.

Αρνιά ψητά που έπεφτε απ’ το σουβλί η πέτσα,

Λιγοθυμιές θα σου’ φερναν, Σουρή, τα κοκορέτσα,

Πιλάφι και ρυζόγαλο, πουρέ από σπανάκι,

Και φωτογράφο τρομερό τον Μαρτιμιανάκη.

Σαμπάνιες και γλυκόπιοτο κρασί Θεοφιλάτου

Γλετζέ με τα σωστά του, κ.λπ.»

Αυτό το γλέντι όμως είχε ακόμα μια δημοσιογραφική συνέχεια. Μεταφέρουμε εδώ όσα έγραψε σχετικά η εφημερίδα «Άστυ» στο φύλλο της 28-5-1889 που δείχνουν τη χιουμοριστική διάθεση του ιδιοκτήτη του Χαρβατιού, Ι. Θεοφιλάτου:

«….Τρίτο σημείον επιθέσεως των αντιπολιτευομένων κατά των υπουργικών ήτο και το εις Χαρβάτι πολιτικόν γεύμα υπό του κ. Θεοφιλάτου.

Ηρωτήσαμεν τον κ. Θεοφιλάτον εάν σκοπεύει να προσκαλέσει εις γεύμα τους αντιπολιτευομένους επ’ ευκαιρία ενδόξου τινός επετείου του Αρχηγού και ο πολυτάλαντος κτηματίας μας απήντησε μειδιών:

– Να σας πω. Όσον πλούσιος κι αν είμαι θα σκεφθώ πολύ να προσκαλέσω 50 ανθρώπους έχοντας γερόν στόμαχον και τρία έτη να ιδούν εξουσίαν».

Η Λιλίκα Νάκου περιγράφει το Χαρβάτι

Όψη της καθημερινότητας στο Κτήμα. Κάρρα που έσερναν τα βοειδή, το πηγάδι, η γούρνα νερού των ζώων, το παροπλισμένο πατητήρι, τα βαρέλια οίνου, ημιδιαλυμένες καράμαξες που χρησίμευαν ως ανταλλακτικά σε όσες βρίσκονταν σε κατάσταση λειτουργίας και κότες σιτιζόμενες από τα φυσικά στοιχεία της γης.

Αναφορά όμως στο Χαρβάτι κάνει και μια άλλη μεγάλη μορφή των γραμμάτων μας, η Λιλίκα Νάκου στο μυθιστόρημά της «Παραστρατημένοι» που έγραψε το 1935. Και η Νάκου κάνει μια έξοχη περιγραφή του Χαρβατιού.

Ας δούμε κάποια αποσπάσματα:

«Σαν πάτησα τα έξι μου χρόνια, η νονά, ( Σημ. εννοεί την ιδιοκτήτρια του Χαρβατιού Μαρία Καλλιφρονά), με πήρε κοντά της στο κτήμα στο Χαρβάτι»…

«Το πρωί, μόλις ξυπνούσα, έτρεχα στο παράθυρο κι έσκυβα να δω τη γης γύρω και όλη την εξοχή. Αχ, πώς λάμπανε όλα στο ήλιο : Ως και το μικρότερο χαλικάκι. Το φως γιόμιζε χαρά. Και τι όμορφες που ήταν οι σκιές που ‘κάναν οι ελιές πάνω στη γης; Μου ερχόταν να τραγουδήσω…..»

Όμως, εδώ πρέπει να σταματήσουμε. Και ζητάμε συγγνώμη από τους αναγνώστες κι από ‘ σένα φίλε «Νεολόγε» που κάναμε κατάχρηση της φιλοξενίας σου.

Η αναφορά του Γιάννη Οικονόμου στους δύο επιστολογράφους του «Νεολόγου»

Με πραγματική θλίψη διάβασα σε δύο φύλλα του “Νεολόγου”, (3o και 4ο), τις επιστολές δύο δημοτών μας οι οποίοι αναφέρθηκαν με απαξιωτική διάθεση στο “τριτοκοσμικό”, όπως το χαρακτήρισαν, Χαρβάτι, ονομασία που είχε η πόλη μας επισήμως μεν ως το 1912 όταν αναγνωρίσθηκε σαν Κοινότητα Παλλήνης, ανεπισήμως δε- η συνήθεια δύσκολα ξεριζώνεται – ως τη 10ετία του ’50.

Θα ήθελα εκ προοιμίου να διευκρινίσω ότι δεν καταλογίζω πρόθεση των επιστολογράφων να μειώσουν αυτό το ειδυλλιακό χωριό, αφού είναι φανερό ότι αγνοούν την ιστορία του, γι’ αυτό και χρησιμοποίησαν “ελαφρά τη καρδία” αυτόν τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό.

Σαν δημότης όμως, γέννημα- θρέμμα αυτής της πόλης, ( του οποίου μάλιστα οι γονείς και οι παππούδες αναπαύονται στη γη της), αλλά και σαν ερευνητής, μοναδικός δυστυχώς ως τώρα, που αφιέρωσε πολλά χρόνια της ζωής του στην έρευνα και καταγραφή της ιστορίας αυτού του τόπου, από τη μυθική εποχή ως πρόσφατα, καρπός της οποίας ήταν τα δύο σχετικά βιβλία μου, αισθάνομαι την υποχρέωση να αποκαταστήσω την αλήθεια για το τι τέλος πάντων ήταν αυτό το Χαρβάτι.

Και θα το κάνω χρησιμοποιώντας όχι μόνο τις αναμνήσεις, τις εμπειρίες και τα βιώματά μου, αλλά τις πολλές αναφορές στο Χαρβάτι και το δεσμό μ’ αυτό το χωριό μιας σειράς διασήμων ονομάτων διαφορετικών εποχών, κάτι που δεν έχει γίνει για κανένα άλλο χωριό της Ελλάδος και σίγουρα των Μεσογείων και της Αττικής.

…………………………………………………………………………………………………………………….

Αλλά πάλι, πώς να μην εκφράσουμε τη διαμαρτυρία μας για τον άδικο χαρακτηρισμό ενός πανέμορφου, φημισμένου και πρωτοπόρου για την εποχή του χωριού ως “ τριτοκοσμικού”; Που αν η σημερινή Παλλήνη είχε τις περγαμηνές του, σίγουρα όλοι θα είμαστε ευτυχισμένοι και περήφανοι γι’ αυτήν.-