Στο μέσον σχεδόν του Ειρηνικού Ωκεανού, πάνω στο μικρό σχετικά νησί της Χαβάης, βρίσκονται συνολικά πέντε ηφαίστεια μεταξύ των οποίων και το Μόνα Λόα, το μεγαλύτερο ηφαίστειο της Γης, του οποίου το ύψος, από τη βάση του στα βάθη του ωκεανού, φτάνει τα 17 χιλιόμετρα.
Στις νοτιοανατολικές ακτές του νησιού ένα άλλο ηφαίστειο, το Κιλαουέα, εμφανίστηκε πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας πριν από 100.000 χρόνια, ενώ εδώ και σχεδόν 40 χρόνια βρίσκεται σε συνεχή δράση εκτοξεύοντας στον ουρανό τα λιωμένα υλικά του εσωτερικού της Γης.
Στα βόρεια του νησιού, όμως, ένα τρίτο ηφαίστειο φαίνεται να έχει από καιρό ξεθυμάνει, τουλάχιστον προς το παρόν.
Στο ανενεργό αυτό ηφαίστειο με τη χαβανέζικη ονομασία Μόνα Κέα (που σημαίνει «Λευκό Όρος») και σε ύψος 4.200 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται εγκατεστημένη η ομώνυμη βάση αστεροσκοπείων η οποία το 2020 συμπλήρωσε μισό αιώνα λειτουργίας.
Η πανύψηλη κορυφή του Μόνα Κέα προσφέρει, άλλωστε, ένα ιδανικό περιβάλλον για μερικά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου.
Πρώτα απ’ όλα, διαθέτει εξαιρετικά ξηρή ατμόσφαιρα χάρη στην ύπαρξη ενός στρώματος νεφών πάχους 600 μέτρων που υπάρχει πολύ κάτω από την κορυφή και το οποίο σχηματίζει έτσι μια ατμοσφαιρική αναστροφή που αποκόπτει την ανώτερη ατμόσφαιρα από το κατώτερο θαλάσσιο και υγρό περιβάλλον του νησιού.
Επιπλέον, η κορυφή του Μόνα Κέα διαθέτει καθάριο ουρανό χωρίς σύννεφα τις περισσότερες ημέρες του χρόνου, ατμοσφαιρική σταθερότητα χωρίς ρεύματα κι έναν σκοτεινό ουρανό χωρίς φωτορύπανση από παρακείμενες μεγάλες πόλεις.
Το πρώτο μικρό τηλεσκόπιο από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης άρχισε να λειτουργεί στη βάση αυτή πριν από ακριβώς 50 χρόνια, ενώ έκτοτε έχουν προστεθεί καμιά δεκαριά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου όπως είναι τα δύο τηλεσκόπια Κεκ, με διάμετρο του κάθε κατόπτρου 10 μέτρα.
Το υπολογιστικό σύστημα του αστεροσκοπείου διαμορφώνει το σχήμα των 36 επιμέρους εξαγωνικών κατόπτρων που αποτελούν καθένα από τα δύο τηλεσκόπια, 670 φορές κάθε δευτερόλεπτο εξουδετερώνοντας έτσι την ατμοσφαιρική παραμόρφωση των παρατηρούμενων αντικειμένων.
Οι φωτογραφίες από τα απώτερα όρια του σύμπαντος μαρτυρούν, άλλωστε, τις δυνατότητες των δύο αυτών τηλεσκοπίων που μπορούν να λειτουργήσουν και συμβολομετρικά, σε συνδυασμό δηλαδή μεταξύ τους και σε συνεργασία με μερικά μικρότερα τηλεσκόπια των δύο μέτρων.
Σε αντίθεση με τα δύο Κεκ, το μεγάλο ιαπωνικό τηλεσκόπιο Σουμπαρού (Πλειάδες) διαθέτει ένα και μοναδικό ενιαίο κάτοπτρο με διάμετρο 8,3 μέτρων, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους και τελειότερους τηλεσκοπικούς καθρέπτες στον κόσμο.
Τζέμινι Βορρά
Ενα ακόμη μεγάλο τηλεσκόπιο στην κορυφή του Μόνα Κέα είναι και το Τζέμινι Βορρά, το οποίο συνεργάζεται με ένα δίδυμο τηλεσκόπιο στη Χιλή. Καθένα από τα τηλεσκόπια αυτά διαθέτει ένα ενιαίο κάτοπτρο διαμέτρου 8,1 μέτρων και πάχους 20 μόνο εκατοστών, κι έτσι με τη βοήθεια 120 ηλεκτρονικών μονάδων ελέγχου η επιφάνεια διαμορφώνεται συνεχώς με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να ρυθμίζεται με ακρίβεια ενός χιλιοστού μιας ανθρώπινης τρίχας.
Γι’ αυτό εξάλλου και οι φωτογραφίες από τα τηλεσκόπια αυτά έχουν σχεδόν τέλεια διακριτική ικανότητα.
Την περυσινή χρονιά, όμως, δεν είχαμε μόνο την επέτειο λειτουργίας της βάσης των αστεροσκοπείων του Μόνα Κέα, αφού συμπληρώθηκαν και 30 χρόνια από την πρώτη λειτουργία του εξαίρετου διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ, που βελτίωσε δραματικά τις ουράνιες παρατηρήσεις μας, διεύρυνε την αντίληψή μας για το σύμπαν και διείσδυσε στα πέρατα του χώρου και του χρόνου.
Διαστημικό λεωφορείο Discovery
Δύο δεκαετίες εντατικής συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων, μηχανικών και εργολάβων από πολλές χώρες έφτασαν στην αποκορύφωσή τους τον Απρίλιο του 1990, όταν πέντε αστροναύτες με το διαστημικό λεωφορείο Discovery ξεκίνησαν για μία αποστολή η οποία άλλαξε μια για πάντα την εικόνα που έχουμε για το σύμπαν θέτοντας το Χαμπλ σε τροχιά 600 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης.
Επέτειο είχαμε επίσης και με τη συνεχή εικοσαετή παρουσία στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό περίπου 250 αστροναυτών από 19 χώρες, οι οποίοι σε ύψος περίπου 420 χιλιομέτρων έκαναν χιλιάδες αστρονομικές και άλλες παρατηρήσεις και έρευνες, συμπληρώνοντας συνολικά 126.000 τροχιές γύρω από τη Γη.
Όλα αυτά τα τηλεσκόπια και αστρονομικά όργανα αποτελούν το αποκορύφωμα 5.000 χρόνων ανθρώπινης εξερεύνησης.
Πολλές από τις υπέροχες εικόνες που μελετούν καθημερινά οι σύγχρονοι αστρονόμοι και αστροφυσικοί προέρχονται από τις έρευνες αυτές, με αποτέλεσμα τις χιλιάδες νέες ανακαλύψεις των τελευταίων ετών.
Διασχίζοντας τον χώρο και τον χρόνο του Διαστήματός μας, έχουν ήδη αποκαλύψει χιλιάδες απόμακρες εικόνες, που με τη σειρά τους μας περιγράφουν τις αλήθειες, την πολυπλοκότητα και την ομορφιά που κρύβει το σύμπαν στη συνεχή μας προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουμε τα μυστικά του.
* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.
